De Slaaf, De Redenaar en De Keizer: Stoïcisme in het Covid-tijdperk en andere waanzin

Pepe Escobar
Sott.net
zon, 11 apr 2021 18:46 UTC

© George Fournaris, CC BY-SA 4.0, Wikimedia Commons

Stoa van Attalos bij avond, Griekenland.

In dit fragment uit Raging Twenties, Great Power Politics Meets Techno-Feudalism, biedt een drietal stoïcijnen uit het oude Griekenland filosofische oppositie tegen het huidige turbokapitalisme.

In het oude Griekenland was stoïcisme popcultuur - het bereikte een niveau op een manier waar de verfijnde Platonische en Aristotelische scholen alleen maar van konden dromen. Net als de Epicuristen en de Sceptici, hadden de stoïcijnen veel te danken aan Socrates - die altijd benadrukte dat filosofie praktisch moest zijn, in staat om onze prioriteiten in het leven te veranderen.

De stoïcijnen waren erg gecharmeerd van ataraxia (vrijheid van verstoring) als de ideale toestand van onze geest. De wijze man kan onmogelijk verontrust zijn omdat de sleutel tot wijsheid is te weten waarover hij zich niet druk hoeft te maken. De stoïcijnen waren dus Socratisch - in de zin dat zij ernaar streefden om aan alleman gemoedsrust te bieden. Als een Hellenistische versie van de Tao. De grote asceet Antisthenes was een metgezel van Socrates - en een voorloper van de stoïcijnen.

De eerste stoïcijnen ontleenden hun naam aan het portaal - stoa - op de Atheense markt, waar de officiële stichter Zeno van Citium (333-262 v. Chr.) placht rond te hangen. Maar de echte man was in feite Chrysippus, een filosoof gespecialiseerd in logica en fysica, die misschien wel 705 boeken heeft geschreven maar waarvan er geen enkele bewaard is gebleven. Het Westen leerde de meest bekende stoïcijnen kennen als het Romeinse trio Seneca, Epictetus en Marcus Aurelius. Zij zijn de toonbeelden van het stoïcisme zoals wij dat vandaag kennen.

Epictetus (50-120 n.Chr.) werd als slaaf geboren in Rome, verhuisde vervolgens naar Griekenland en bracht zijn leven door met het onderzoeken van de aard van vrijheid. Seneca (4-65 n.Chr.), een fabuleus redenaar en degelijk dramaturg, werd verbannen naar Corsica toen hij - valselijk - beschuldigd werd van overspel met de zuster van keizer Claudius. Maar daarna werd hij naar Rome teruggebracht om de jonge Nero op te voeden en uiteindelijk werd hij door Nero min of meer gedwongen zelfmoord te plegen.

Marcus Aurelius, een humanist, was het prototype terughoudende keizer, levend in een turbulente tweede eeuw na Christus en zichzelf opstellend als een voorloper van Schopenhaeur: Marcus zag het leven als een sleur. Zeno's leraren waren in feite cynici - wier kernintuïtie was dat niets er meer toe deed dan deugd. Dus moesten de kenmerken van de conventionele samenleving worden gedegradeerd tot de status van op z'n best irrelevante afleidingen.

Geen wonder dat er vandaag de dag nog maar weinig echte cynici over zijn. Het is verhelderend te weten dat de bovenlaag van het Romeinse rijk, hun top 1 procent, Zeno's inzichten als zeer solide beschouwde, terwijl zij - voorspelbaar - de eerste vlegel in de geschiedenis, Diogenes de Cynicus, bespotten, die masturbeerde op het openbare plein en een lantaarn droeg in een poging een echte man te vinden. Zowel voor de stoïcijnen als voor Heraclitus gold als sleutelelement in het streven naar gemoedsrust het leren leven met het onvermijdelijke.

Verbinding met Sereniteit

© Brocken Inaglory, CC BY-SA 3.0, Wikimedia Commons

Venus weerspiegeld in de Stille Oceaan.

Dit verlangen naar sereniteit is een van hun verbindingen met de Epicuristen. Stoïcijnen waren er stellig van overtuigd dat de meeste mensen geen idee hebben van het universum waarin ze leven (stel je hun reactie op sociale netwerken voor). Daardoor raken zij verward in hun levenshouding. In tegenstelling tot Plato en Aristoteles, waren de Stoïcijnen hardcore materialisten. Zij moesten niets hebben van dat platonische geklets over de "vormen" in een ideale wereld: voor de Stoïcijnen waren dit niet meer dan concepten in Plato's geest. Voor de Epicuristen is de wereld het ongeplande product van chaotische krachten (vertel dat maar eens aan Evangelische fanatici).

De stoïcijnen daarentegen zagen de wereld als een kwestie van organisatie tot in het kleinste detail. Voor de Epicuristen is de loop der natuur niet vooraf bepaald: het Lot grijpt in, in de vorm van willekeurig ronddraaiende atomen. In het oude Griekenland betekende het Lot eigenlijk Zeus.

Voor de stoïcijnen gebeurt alles volgens het Lot: een onverbiddelijke keten van oorzaak en gevolg, welke zich steeds weer op precies dezelfde manier ontwikkelt in een cyclus van kosmische schepping en vernietiging - een soort voorloper van Nietzsches eeuwige wederkeer.

Berustende aanvaarding

© Mario Leonardo Iñiguez, CC BY 2.0, Wikimedia Commons

Beeld van Zeus.

De stoïcijnen werden sterk beïnvloed door Heraclitus. De Stoïcijnse natuurkunde hield zich bezig met de notie van interpenetratie: de fysieke wereld als een door elkaar geroerd brouwsel van in elkaar overvloeiende stoffen, een buitengewone voorloper van de gelijkwaardigheid van energie en materie van Einstein. Wat de postmoderne wereld van de stoïcijnen heeft overgenomen is de notie van berustende aanvaarding - wat volkomen logisch is als de wereld werkelijk werkt volgens hun inzichten. Als het Lot - nogmaals, Zeus, niet de christelijke God - de wereld regeert en praktisch alles dat gebeurt buiten onze macht ligt, dan betekent realpolitik aanvaarden "dat alles gebeurt zoals het werkelijk gebeurt", in de onsterfelijke woorden van Epictetus.

Het heeft dus geen zin ons druk te maken over dingen die we niet kunnen veranderen. En het is zinloos om gehecht te zijn aan dingen die we uiteindelijk zullen verliezen. Maar probeer dit maar eens te verkopen aan de Heren en Meesters van het financiële kapitalisme.

Dus De Weg - volgens de stoïcijnen - is om alleen het essentiële te bezitten, en om licht bepakt te reizen. Koren op de molen van Lao Tzu. Per slot van rekening is alles wat we kunnen verliezen al min of meer verdwenen - dus zijn we al beschermd tegen de ergste klappen in het leven.

Misschien is het ultieme stoïcijnse geheim wel het onderscheid dat Epictetus maakt tussen dingen waar we wel controle over hebben - onze gedachten en verlangens - en waar we geen controle over hebben: ons lichaam, onze families, ons bezit, ons lot in het leven, allemaal elementen welke door de verbreiding van Covid-19 nu in bedwang worden gehouden.

Epictetus vertelt ons, dat als we onze emoties zodanig afstemmen zodat we ons richten op wat binnen onze macht ligt en al het andere negeren, dan "zal niemand ooit dwang op je kunnen uitoefenen, niemand zal je hinderen - noch is er enig kwaad dat je kan raken".

Macht Is Uiteindelijk Onbelangrijk

© Governo Italiano, CC BY-SA 3.0, Wikimedia Commons

2 juni 2020: De Italiaanse premier Giuseppe Conte op de Dag van de Republiek

Seneca bood een definitieve leidraad welke toepasbaar is op meerdere lagen van de top 1 procent:

"Ik ontken dat rijkdom een goed is, want als dat zo was zou het de mens goed maken. Maar omdat hetgeen zich bevindt in handen van de slechterikken geen goed genoemd kan worden, weiger ik de term toe te passen op rijkdom."

De stoïcijnen leerden dat het uitoefenen van een openbare functie betekent dat de deugd verspreid wordt en de ondeugd bestreden wordt.

Het is een serieus te nemen zaak welke plicht, discipline en zelfbeheersing inhoudt. Dit verklaart voor een groot deel waarom meer dan 70 procent van de Italianen nu het gedrag van premier Giuseppe Conte in de strijd tegen Covid-19 toejuichen. Hij heeft zich, onverwacht, als neo-stoïcijn opgeworpen. De stoïcijnen beschouwden de dood als een nuttige herinnering aan iemands lot - en de uiteindelijke onbeduidendheid van de dingen des werelds.

Marcus Aurelius vond enorme troost in de kortstondigheid van het leven: "Over enige tijd zul je niemand en nergens meer zijn, net zoals Hadrianus en Augustus er niet meer zijn." Wanneer de omstandigheden het onmogelijk maakten om de idealen van de stoïcijnse deugdzaamheid na te leven, vormde de dood altijd een haalbaar Plan B.

Epictetus vertelt ons ook dat we ons niet echt zorgen moeten maken over wat er met ons lichaam gebeurt. Soms leek hij de dood te beschouwen als de aanvaardbare uitweg bij elk onheil. Op hun hoogtepunt maakten de stoïcijnen duidelijk, dat het verschil tussen leven en dood onbetekenend was vergeleken met het verschil tussen deugd en ondeugd. Aldus de notie van een nobele zelfmoord.

Stoïcijnse heldhaftigheid is duidelijk waar te nemen in het leven en de dood van Cato de Jongere, zoals beschreven door Plutarch. Cato was een fel tegenstander van Caesar en zijn integriteit gebood hem dat hij als enige mogelijke uitweg zelfmoord diende te plegen. Volgens Plutarchus' legendarische verslag verdedigde Cato op zijn laatste avond tijdens het diner een aantal stoïcijnse stellingen, trok zich terug in zijn kamer om Plato's Phaedo te lezen - waarin, niet toevallig, Socrates betoogt dat een ware filosoof het hele leven ziet als een voorbereiding op de dood - en pleegde zelfmoord. Dit maakte hem uiteraard tot een stoïcijnse superster tot in de eeuwigheid.

De stoïcijnen leerden dat rijkdom, status en macht uiteindelijk irrelevant zijn. Nogmaals, Lao Tzu zou het goedkeuren. Het enige wat een mens boven anderen kan verheffen is superieure deugd - waartoe iedereen in staat is, althans in principe. Dus ja, de stoïcijnen geloofden dat wij allen broeders en zusters zijn.

Seneca: "De natuur maakte ons verwanten door ons te scheppen uit dezelfde materialen en voor dezelfde bestemming." Stel je een systeem voor dat gebouwd is op een onbaatzuchtige toewijding aan het welzijn van anderen en wars van alle ijdelheid. Dat is zeker niet waar het ongelijkheid voortbrengende financiële turbokapitalisme voor staat. Epictetus: "Wat zou men dan moeten zeggen in tijden van ontberingen? Hier heb ik voor geoefend, hier heb ik voor getraind".

Zal Covid-19 aan een wereldwijde golf van praktiserende neo-stoïcijnen tonen dat er een andere weg is?

Zie ook: https://consortiumnews.com/2021/04/02/pepe-escobar-the-slave-the-orator-the-emperor

Pepe Escobar, een ervaren Braziliaanse journalist, is journalist voor het in Hong Kong gevestigde Asia Times. Volg hem op Facebook.