Afbeelding
© ReutersAMISOM
'Sowieso al kwetsbare vrouwen en meisjes werden seksueel misbruikt door soldaten van de Afrikaanse Unie. Meisjes die geneesmiddelen of water kwamen halen op een van de basissen van AMISOM (de Afrikaanse Unie in Somalië, gesteund door de VN), werden verkracht. Het meest frappante is dat dit niet gebeurde in afgelegen plattelandsdorpen, maar in kampen in de hoofdstad Mogadishu. Onder de neus van internationale spelers zoals de Europese Unie', vertelt Somalië-experte Laetitiea Bader van Human Rights Watch (HWR). Zij werkte mee aan een rapport 'De macht die deze mannen hadden over ons', dat afgelopen jaar werd gepubliceerd. Knack.be sprak in Brussel met Bader over machtsmisbruik van de vredestroepen, de rol van internationale donors en de media-moeheid als het aankomt op Somalië.

Het rapport brengt niet alleen de verschrikkelijke seksuele uitbuiting aan het licht, ook blijkt dat klachten uitblijven en niemand erover spreekt. Hoe komt dit?

Laetitia Bader: 'Daar zijn verschillende redenen voor. Enerzijds zijn de meisjes en vrouwen erg bang voor represailles door de militairen zelf of door de Somalische overheid. En die angst is niet onterecht. In het verleden werd een vrouw die een klacht indiende omdat Somalische soldaten haar hadden aangerand, vervolgd. En ook intimidatie is niet ongebruikelijk. Tegelijkertijd zijn de meisjes ook bang van Al-Shabaab. De misbruiken vonden plaats binnen het kamp, maar om een klacht in te dienen zouden ze deze 'veilige' zone moeten verlaten en bestaat de kans dat ze in de handen vallen van de terreurgroep.'

'Daarnaast speelt ook het stigma mee. Zoals overal ter wereld schamen verkrachte vrouwen zich. Veel van de vrouwen houden hun traumatische ervaring voor zichzelf. Ze vertellen het niet aan familieleden want de maagdelijkheid verliezen voor het huwelijk, wordt vaak gezien als een schande. Om te voorkomen dat ze worden verstoten, kiezen veel vrouwen ervoor om te zwijgen.'

Hoe reageerde de Afrikaanse Unie op de aantijgingen?

Bader: 'Hun reactie was gemengd. Onmiddellijk na het nieuws stelde de AU ons onderzoek in vraag. Maar tegelijkertijd lieten ze weten dat ze een onderzoek zouden instellen, en een gepaste straf zouden voorzien voor de daders.'

Afbeelding
© ReutersSomalische moeders en bun kinderen staan in de rij voor voedsel ten noorden van Mogadishu.
Het rapport verscheen ongeveer zes maanden geleden, zijn er intussen vorderingen merkbaar?

Bader: 'Het onderzoek van de AU loopt nog. Maar ongeacht de uitkomst hiervan, beschouw ik dat als een belangrijke eerste stap. Oplossingen vinden, gebeurt nu eenmaal stap voor stap. Het rapport heeft behoorlijk wat stof doen opwaaien. Niet alleen in de Westerse wereld, ook in Somalië reageerde men geschokt. Er gingen wel geruchten rond dat AU-soldaten zich vergrepen aan meisjes, maar die getuigenissen zwart op wit op papier, dat grijpt naar de keel. Ik ben er bovendien van overtuigd dat de personen die wij spraken, slechts het tipje van de ijsberg zijn. En er nog veel onontdekte verkrachtingszaken zijn.'

'Over de veranderingen op het terrein kan ik nog niet veel zeggen, daarvoor is het nog te vroeg.'

Is de gepaste straf, die AU in haar verklaring noemde, er gekomen?

Bader: 'Op dit moment heb ik nog geen formele aanklachten gezien of zijn er nog geen soldaten berecht. De verantwoordelijkheid daarvoor ligt bij het land van de soldaat en niet bij Somalië. HRW benadrukt dat de landen die deel uitmaken van de vredesmacht het heft in handen moet nemen om een onderzoek te starten. Daarnaast vragen we om het proces in Somalië te laten doorgaan. Zodat slachtoffers enerzijds een vorm van gerechtigheid waarnemen en dat toekomstige daders anderzijds zien dat misbruik niet onbestraft blijft.'

Wat verwacht u van grote donors van de Afrikaanse Unie, zoals de EU en de VS?

Bader: 'Zij moeten absoluut hun verantwoordelijkheid opnemen. De Europese Unie is de grootste donor van de Afrikaanse Unie. Zij moeten vragen durven stellen over wat er met hun geld gebeurt én eisen durfen stellen. AMISOM is erg trots op de humanitaire ondersteuning die ze biedt, maar dat is erg dubbel want net in die omstandigheden werden de meisjes misbruikt. Meisjes die geneesmiddelen of water kwamen halen op een van de basissen , werden naar een kamer geleid zonder dat ze wisten wat ze te wachten stond. Daar werden ze dan verkracht.'

'Het meest frappante is dat niet gebeurde in afgelegen dorpen of op het platteland. Nee hoor, dit vond plaats onder de neus van de Europese Unie. In een kamp in de hoofdstad Mogadishu waar de EU-ambassadeur geregeld op bezoek komt. Een plek waar Groot-Brittannië een ambassade heeft en een groot deel van het VN-personeel gestationeerd zit.'

Moet naast harde sancties van de geldschieters en de AU, niet nagedacht worden over normen en waarden. Het disrespect van mannen tegenover vrouwen speelt hier toch ook mee?

Bader: 'De algemene houding tegenover vrouwen is inderdaad een groot probleem in Somalië, dat valt niet op te lossen in een-twee-drie. Militairen bestraffen en in de eerste plaats laten ophouden seksueel geweld te gebruiken, is wel een probleem dat op korte termijn oplosbaar is. Deze manen breken simpelweg de wet. Soldaten moeten luisteren naar orders, maar het probleem is dat de orders niet luid en duidelijk genoeg worden verspreid, dat moet veranderen en een prioriteit worden.'

'De opleiding van deze militairen is essentieel. Er wordt heel wat tijd en energie gestoken om deze Afrikaanse mannen klaar te stomen om naar Somalië te gaan, maar een groot probleem daarbij is dat de focus niet ligt op mensenrechten. En eens ter plaatse worden ze niet meer opgevolgd.'

Dat de situatie in Somalië erg erbarmelijk is, blijkt ook uit het feit dat sommige vrouwen geld of voedsel kregen van vredesbewakers in ruil voor seks.

Afbeelding
© HRWLaetitiea Bader
Bader: 'Dit bewijst nog maar eens de macht van de mannen. De meeste vrouwen zijn afkomstig uit het zuiden van het land. Ze vluchtten in 2011 omwille van de hongersnood. Veel van hen zijn nog steeds niet kunnen terugkeren door de onveiligheid. Op papier kan je misschien een onderscheid maken tussen de vrouwen die 'echt' verkracht werden en zij die als smeergeld voedsel kregen toegestopt. Maar in de praktijk blijft het even gruwelijk en beiden groepen zijn het slachtoffer van uitbuiting. En in acht genomen dat sommige slachtoffers minderjarig zijn, is een onderscheid maken helemaal absurd. Het gaat hier om peacekeepers en niet om sekswerkers, elke vorm van uitbuiting is ontoelaatbaar. '

Op dit moment is het in Somalië nog steeds erg onrustig, maar wordt de media-aandacht weggekaapt door Boko Haram en de opmars van de Islamitische Staat (IS). Frustreert u dat?

Bader: 'Wel de context in Somalië is nu eenmaal moeilijk. Het is geen eenvoudig verhaaltje van de goeden tegen de slechten. Zoveel verschillende factoren spelen mee, dat speelt de media ongetwijfeld parten. En daar komt dan nog is bovenop dat het conflict al erg aansleept.'

'Voor de internationale gemeenschap is 2015 een belangrijk jaar, in dat jaar wil ze dat de creatie van federale staten in het land is afgerond. We zien op dit moment dat deze voltooiing een ware rush wordt, ten koste van de mensenrechten, maar dat zijn verhalen die de media niet halen. En ja dat vind ik bijzonder jammer.'