Net als de pest van Justinianus hield de Zwarte Dood enkele eeuwen aan vanaf de eerste geregistreerde verschijning in 1347 tot 1850[1] en kende eveneens talrijke uitbraken - volgens officiële schattingen[2] waren dat er wel 16[3] in totaal:
![Incidentie van de Zwarte Dood in Europa, 1347-1850. De grafiek is gebaseerd op gegevens van Biraben[4]](/image/s31/638454/full/Plague_incidences_in_Europe_13.jpg "Klik om te vergroten")
Incidentie van de Zwarte Dood in Europa, 1347-1850. De grafiek is gebaseerd op gegevens van Biraben[4]
Recent onderzoek naar Europese sterftecijfers wijst eveneens op een sterftecijfer van zo'n 50%[6] van de totale Europese bevolking binnen een periode van vier jaar, hoewel dit cijfer van plaats tot plaats varieerde. In Mediterraan Europa en Italië, Zuid-Frankrijk en Spanje lag het waarschijnlijk dichter bij 70% tot 75%[7] van de totale bevolking.
Pieter Bruegel.
De triompf van de dood - (olieverfpaneel - ca. 1562)
De triompf van de dood - (olieverfpaneel - ca. 1562)
Er bestaat overtuigend bewijs dat de Zwarte Dood geen uitbraak was van de builenpest, waarvan de ziekteverwekker Yersinia pestis is, een bacterie. Deze zaak wordt samengevat door historicus Samuel K. Cohn,[8] die verschillende onoverbrugbare inconsistenties ontdekte in de builenpesthypothese:
- Zeer verschillende overdrachtssnelheden: de Zwarte Dood verspreidde zich over een afstand van 385 km binnen 91 dagen, vergeleken met 12-15 km per jaar voor de moderne builenpest die daarbij geholpen wordt door treinen en auto's;
- Moeilijkheden bij de poging om de snelle verspreiding van de Zwarte Dood te verklaren door te stellen dat deze werd verspreid door de zeldzame pneumonische vorm van de ziekte - deze vorm veroorzaakte in feite de dood van minder dan 0,3% van de besmette bevolking tijdens de ergste uitbraak in Mantsjoerije in 1911;
- Verschillende seizoensgebondenheid: de moderne pest kan alleen overleven bij temperaturen tussen 10 en 26 °C en vereist een hoge luchtvochtigheid, terwijl de Zwarte Dood zelfs midden in de winter in Noorwegen voorkwam en tijdens hete, droge zomers in het Middellandse Zeegebied;
- Zeer verschillende sterftecijfers: op verschillende plaatsen schijnt meer dan 75% van de bevolking te zijn gestorven; het hoogste sterftecijfer voor de moderne builenpest was daarentegen 3% in Mumbai in 1903.
De laatste nagel aan de doodskist van de builenpesttheorie kwam van Gunnar Karlsson,[9] die er in 2000 op wees dat de Zwarte Dood tussen de helft en tweederde van de IJslandse bevolking doodde, hoewel er op dat moment geen ratten in IJsland waren.
Onderzoekers Duncan en Scott[10] legden zorgvuldig alle beschikbare aanwijzingen naast elkaar, volgden de pest vanaf het moment dat deze voor het eerst uit het niets verscheen en beschreven de ongekende catastrofale gevolgen voor de Europese beschaving - sterfte op een schaal die onvoorstelbaar is, maar die heel goed opnieuw zou kunnen gebeuren, wanneer dan ook maar.
Ze waren niet alleen in staat om de tijd tussen het verschijnen van de symptomen en de dood te schatten, maar ook om de incubatietijd, latente periode, periode tussen de symptomen en de dood en de besmettelijke periode vóór de eerste symptomen vast te stellen.
De twee auteurs waren verbaasd toen ze de duur van deze statistieken konden berekenen bij meer dan 50 verschillende pestuitbraken in Engeland en de duur van de latente en besmettelijke perioden vele malen konden verifiëren. De overeenkomst met de universele 'quarantaine' periode van 40 dagen die ten tijde van de pest was ingesteld als succesvolle profylaxe, ondersteunde hun conclusies. Op basis van de beschikbare gegevens in andere landen beargumenteren ze op overtuigende wijze dat deze statistieken van toepassing waren op de Zwarte Dood in heel Europa.
Duncan en Scott analyseerden en rangschikten tevens de verslagen over de symptomen van de pest:
- Een slachtoffer vertoonde de symptomen meestal zo'n vijf dagen voordat hij stierf. Maar volgens verslagen uit die tijd kon deze periode twee tot twaalf dagen duren;
- Het belangrijkste diagnostische kenmerk was het verschijnen van hemorragische vlekken, vaak rood, maar variërend in kleur van blauw tot paars en van oranje tot zwart. Ze verschenen vaak op de borst, maar werden ook gezien op de keel, armen en benen en werden veroorzaakt door bloedingen onder de huid als gevolg van beschadigde haarvaten;
- Verschillende zwellingen waren ook kenmerkend voor de ziekte: karbonkels, blains (brandzweren) en de builen, gezwollen lymfeklieren in de nek, oksels en liezen. Als de builen niet barstten, bestond er weinig kans op overleving, maar als ze wel barstten, zakte de koorts;
- Het verloop van de ziekte ging ook gepaard met koorts, constant braken, diarree, langdurige neusbloedingen, bloedrode urine, onlesbare dorst en in sommige gevallen krankzinnigheid en delirium.
- Autopsies op de lichamen van de doden toonden volledige necrose van de interne organen. Zonder twijfel was dit een vreselijke manier van sterven. De patiënten stierven aan het letterlijk afsterven en vloeibaar worden van hun inwendige organen.
Fragment van een illustratie van de Zwarte Dood uit de Toggenburg Bijbel (1411)
En na eeuwen van periodieke activiteit verdween de Zwarte Dood plotseling. Waar ging de ziekte heen? Muteerde het virus en veroorzaakte het andere angstaanjagende ziekten?
Het antwoord op die vraag weten we niet. Wat we wel weten is dat er in de jaren 30 van de 17e eeuw een dodelijkere vorm[11] van de pokken verscheen en, toen de Zwarte Dood eenmaal van het historische toneel verdwenen was, werd deze vervangen door de pokken, de meest gevreesde ziekte onder de mensen. Alleen al in de 20e eeuw hebben pokken naar schatting aan 500 miljoen mensen het leven gekost[12]:
De 16 officiële pestuitbraken
Er is één verschil tussen de twee virussen: in tegenstelling tot de Zwarte Dood is het pokkenvirus zeer goed bestand tegen lage temperaturen, waardoor het meer levensvatbaar is. Afgezien van de hittebestendigheid zijn hemorragische pokken vrijwel identiek aan de Zwarte Dood:[13]
Met behulp van een populatie-genetische benadering die rekening houdt met de tijdsstructuur en leeftijdsafhankelijkheid van specifieke ziekten, hebben biochemici echter ontdekt dat pokken (Variola major virus) meer overeenkomt met deze historische rol. En het moet worden opgemerkt dat het cumulatieve aantal doden door pokken over de afgelopen 700 jaar hoger is dan het aantal doden dat door de pest werd veroorzaakt[14]Merk op dat de officiële theorie over de oorsprong van de Zwarte Dood en de pest van Justinianus stelt dat het een builenpest is, veroorzaakt door de bacteriële infectie Yersinia Pestis. Deze veronderstelling berust op slechts een kleine hoeveelheid bewijs. Indirect bewijs wordt gevormd door de aanwezigheid van Yersinia Pestis-DNA in archeologische overblijfselen.
Er werd namelijk een DNA-sequentie van de builenpest aangetroffen in tandpulpa die uit lijken werd verwijderd, daterend uit de tijd van de pest van Justinianus. Dit betekent niet dat de slachtoffers waren gestorven aan de builenpest[15],ze waren eenvoudigweg dragers daarvan. Net als tegenwoordig dood met SARS-CoV-2 niet noodzakelijkerwijs betekent dat iemand aan SARS-CoV-2 overleden is[16], bij lange na niet!
Bovendien, zoals we al eerder hebben gezegd, is de builenpest wat betreft sterfte, geografische dekking en verspreidingssnelheid volledig inconsistent met de pest van Justinianus, terwijl hemorragische virussen dat juist wel zijn.
Oorsprong
Laten we nu onze aandacht richten op de oorsprong van de Zwarte Dood. Zoals we binnenkort zullen ontdekken[17], kunnen virussen door kometen worden meegevoerd en het aardoppervlak bereiken, zelfs zonder dat een komeet op de planeet inslaat. Toevallig werd komeet Negra in 1347 aan de hemel waargenomen toen de epidemie begon. Verschillende kroniekschrijvers vermelden deze gebeurtenis:
In Frankrijk ... werd de verschrikkelijke komeet waargenomen die Negra werd genoemd.[18]Vooraanstaand dendrochronoloog Mike Bailey levert substantieel bewijs[19] dat suggereert dat de verschijning van kometen inderdaad de oorzaak was van de Zwarte Dood en vele andere enorme rampen. De Zwarte Dood was dus niet de enige factor die bijdroeg aan de hierboven genoemde hoge sterftecijfers. Deze periode in de geschiedenis werd gekenmerkt door verschillende met elkaar samenhangende rampen.
Philip Ziegler verzamelde veel bewijs van deze rampen uit middeleeuwse kronieken:
Droogtes, overstromingen, aardbevingen, sprinkhanenplagen, onderaards gerommel, ongekende stormen, bliksem, vuurpluimen, hagelstenen met wonderbaarlijke afmetingen, vuur dat uit de hemel neerdaalt, stinkende lucht, bedorven atmosfeer, grootschalige vuurregens en rookwolken.[20]Onder al die rampen bevonden zich vooral veel aardbevingen. In de jaren 40 van de 14e eeuw vond er een ware golf van seismische activiteit plaats, waaronder een krachtige aardbeving op 25 januari 1348:
In het 31e regeringsjaar van keizer Lodewijk IV, op het feest van de bekering van de apostel Paulus, trof een aardbeving het grondgebied van Karinthië en Craine die zo krachtig was dat iedereen voor zijn leven vreesde. De aardschokken herhaalden zich vele malen, op een nacht schudde de aarde 20 keer. 16 steden werden verwoest, hun inwoners gedood..... 36 bergforten werden samen met hun inwoners verwoest. Naar schatting werden meer dan 40.000 mensen vermist of bedolven onder het puin[21].
© Ambraseys – adaptation Sott.netVerspreiding van de gevolgen van de aardbeving van 1348. De beving werd in de meeste Europese landen gevoeld
Voor zover de sterfte het gevolg was van natuurlijke oorzaken, was haar directe oorzaak een bedorven en giftige aardse uitstoot, die de lucht in verschillende delen van de wereld verontreinigde... Ik geloof dat dit de gassen en bedorven lucht waren die de atmosfeer binnenkwamen tijdens de aardbeving op Sint-Paulusdag (1348), en tijdens andere aardbevingen en vulkaanuitbarstingen, en de oppervlaktelaag van de lucht verontreinigden, waardoor veel mensen in verschillende delen van de wereld stierven.[22]Volgens Heckers verslag echter volgde de verderfelijke, dodelijke wind niet op de grote aardbeving, maar ging eraan vooraf:
Er was al een plaag uit het Oosten uitgebroken op het eiland Cyprus; toen deed de aardbeving de grondvesten van het eiland schudden en ging gepaard met zo'n verschrikkelijke storm, dat de inwoners, die hun Mohammedaanse slaven hadden gedood opdat zij zelf niet door hen tot slaaf zouden worden gemaakt, in doodsangst alle kanten op vluchtten. De zee overstroomde, schepen vergingen op de rotsen en slechts weinigen overleefden deze vreselijke gebeurtenis, die het vruchtbare en bloeiende eiland in een woestijn veranderde. Vóór de aardbeving verspreidde de stinkende wind zo'n verderfelijke geur dat velen, die erdoor overweldigd werden, plotseling neervielen en stierven in vreselijke doodsangst.[23]Dus wat veroorzaakte de "verderfelijke wind" die voorafging aan de zware aardbevingen, en misschien wel de aardbeving zelf? Zoals Bailey opmerkt, kunnen aardbevingen en komeetgebeurtenissen nauw met elkaar samenhangen:
aardbevingen kunnen worden veroorzaakt door kometen die exploderen in de atmosfeer of zelfs inslaan op het aardoppervlak[24]Dit verband wordt ondersteund door mijn eigen onderzoek[25]: komeetachtige gebeurtenissen kunnen aardbevingen veroorzaken.
Bailey toont vervolgens aan dat precies dezelfde karakteristieke kenmerken aanwezig waren tijdens de Zwarte Dood in zowel boomringen als ijskernen, evenals in andere perioden[26] van de zogenaamde "pest en pandemie." In het bijzonder werd een piek in ammoniumconcentraties aangetroffen in jaarringen en ijskernen rond 1347 n.Chr..
In de afgelopen 1500 jaar zijn er slechts vier gevallen geweest van opmerkelijke pieken in de ammoniumconcentraties: in 539, 626, 1014 en 1908 n.Chr.. Of dit nou op toeval berust of niet, elk van deze vier data wordt duidelijk geassocieerd met een komeetgebeurtenis:
539 n.Chr.: zoals in detail beschreven in het vorige hoofdstuk[27].
626 n.Chr.: een piek in het ammoniumgehalte die gepaard ging met waarnemingen van een meteorenzwerm:
Michael Purser merkte na een lezing in Dublin op dat "fresco's met betrekking tot het beleg van Constantinopel in 626 ... 'sterren die uit de lucht vallen' afbeeldden, wat geassocieerd werd met een woelige zee. Deze voorstelling van boliden wordt bevestigd door een vermelding in de West-Syrische Kronieken uit hetzelfde jaar: 626 n.Chr. - Vallende sterren in het noorden."[28]1014 n.Chr.: Bailey heeft gesuggereerd dat er een inslag kan hebben plaatsgevonden in 1014, aangezien er meldingen waren van een nabije komeet en een overstroming van de zee; de ammoniumgehaltes waren ook hoog[29]. Abbott[30] bevestigde Bailey's analyse en citeerde bewijs van een inslag die samenviel met bewijs van een Atlantische tsunami.
De komeet die in 1014 dicht in de buurt passeerde en geïdentificeerd werd door de retroberekeningen van Sekanina en Yeomans[31] zou wel eens niet op toeval kunnen berusten. Bovendien is er een interessante vermelding in de Annales Magdaburgenses voor het jaar 1014:
Stella apparuit [een ster verscheen][32]1908 n.Chr.: het jaar van de Toengoeska-gebeurtenis, de komeetexplosie die 1200 km2 bos met de grond gelijk maakte[33].
De Toengoeska-gebeurtenis is vooral interessant vanwege zijn zeer specifieke eigenschappen: de eerder genoemde piek in het ammoniumgehalte in combinatie met een piek in de concentraties van kobalt en zeldzame aardelementen (REE) [34]:
De analyse van de elementaire samenstelling van de kern uit het noordelijke deel van het veengebied dat zich in het epicentrum van de Toengoeska-explosie van 1908 bevond, gepubliceerd door Xie et al., is ook interessant. Hieruit bleek dat de concentraties palladium, nikkel, kobalt, titanium, yttrium en zeldzame aardelementen in de lagen die dateren uit de tijd van de explosie, evenals in de onderste lagen, hoger zijn dan de achtergrondwaarden voor de bovenste lagen... met een factor acht voor nikkel, een factor tien voor kobalt.... en vijftien keer voor zeldzame aardelementen. <...> De concentraties van kobalt en zeldzame aardelementen zijn hetzelfde op dieptes die overeenkomen met 1908, toen de brokstukken van de komeet boven Siberië explodeerden[35].Daarnaast veroorzaakte de Toengoeska-bolide een schokgolf gelijk aan een aardbeving met een kracht van 5.0 op de schaal van Richter[36].
Bij het uitbreken van de Zwarte Dood komen alle kenmerken van de Toengoeska-gebeurtenis naar voren. Namelijk, de eerder genoemde krachtige aardbeving en stijging van het ammoniumgehalte, evenals duidelijke pieken in de concentraties van kobalt en zeldzame aardelementen:
De concentraties van kobalt en zeldzame aardelementen namen van 1300 tot 1350 n.Chr. toe, [...] wat duidt op een nieuwe periode van bombardementen door komeetmateriaal in de 14e eeuw. De index van zeldzame aardelementen/kobalt lijkt vrij stabiel, tenminste over de laatste 2 - 3 millennia[37]En natuurlijk hebben we talloze bevestigende waarnemingen van komeetachtige gebeurtenissen die werden gerapporteerd door betrouwbare ooggetuigen in Frankrijk, Duitsland en de Arabische wereld:
Lees de ooggetuigenverslagen van de Parijse Faculteit der Geneeskunde en Heckers beschrijving [...] voordat de aardbeving op Cyprus plaatsvond ... Een Arabische bron brengt de epidemie zelfs in verband met een "enorme explosie"[38]Hier volgt een fragment uit het verslag van Justus Hecker[39]:
[...] een vurige meteoor, die ver in het oosten ter aarde stortte, vernietigde alles in een omtrek van meer dan driehonderd mijl en besmette overal de lucht.[40]Alle indicatoren die aanwezig waren tijdens het begin van de Zwarte Dood waren ook aanwezig tijdens de Toengoeska-gebeurtenis, zij het op grotere schaal:
De reeksen van kobalt en zeldzame aardelementen [...]. Beide reeksen laten een opleving zien in de jaren 1300 tot 1350, waarbij de zeldzame aardelementen-piek (of geïnterpreteerd 'artefact') de eeuwenlange gehaltes van zeldzame aardelementen domineert tijdens de Kleine IJstijd, toen kometen, vuurballen, "aardbevingen", overstromingen, een wereldwijde afname van de jaarringgroei, hongersnoden en massasterfte werden waargenomen.[41]Kortom, er lijkt een verband te bestaan tussen (atmosferische) komeetinslagen, aardbevingen en pieken in de concentraties van ammonium, kobalt en zeldzame aardelementen, zoals bijvoorbeeld duidelijk wordt geïllustreerd door de Toengoeska-gebeurtenis.
Noemenswaardig, en de komeethypothese verder versterkend, is de analyse van Jon Arrizabalaga[42] van de betekenis van de "Zwarte Dood." Hiertoe stelde hij een selectie van geschriften samen in een poging te begrijpen wat ontwikkelde mensen zeiden over de Zwarte Dood terwijl deze plaatsvond. Over de termen die in 1348 door artsen en andere medische mensen werden gebruikt om de pest te beschrijven, schrijft hij:
Jaume d'Agramunt[43] besprak het in termen van een "epidemie of pestilentie en sterfte van mensen" die Lerida bedreigde vanuit "sommige delen en streken die aan ons grenzen" .... Agramont zei niets over de term epidemie, maar hij werkte uitgebreid uit wat hij bedoelde met pestilentia. Hij gaf deze laatste term een zeer eigenaardige etymologie [...], die tijdens de Middeleeuwen in heel Europa algemeen aanvaard werd. Hij splitste de term pestilentia op in drie lettergrepen, die elk een bepaalde betekenis hadden: pes = tempesta: 'storm, noodweer'; te = 'temps, tijd', lentia = clardat: 'helderheid, licht'; vandaar, zo concludeerde hij, was de pestilentia 'de tijd van storm veroorzaakt door licht van de sterren'.[44]Uiteindelijk blijft het onduidelijk of het virus van de Zwarte Dood werd meegevoerd door komeet Negra en/of de komeet die de grote aardbeving veroorzaakte en/of de talrijke meteorieten die tussen deze twee gebeurtenissen op aarde neerstortten.
Een andere bron van informatie die erop wijst dat de Zwarte Dood werd verspreid via de lucht werd verspreid, is het geografische verspreidingspatroon, waarbij epidemieën worden verspreid door de overheersende winden in plaats van de gebruikelijke routes (via mensen en/of ratten):
De Zwarte Dood [...] vertoont alle kenmerken van een bestanddeel of aanleiding van een kosmisch incident. [...] de ontwikkeling van de ziekte kwam niet overeen met menselijke reisroutes en toonde heterogeniteit in incidentie, waarbij er ook regio's waren waar de ziekte in het geheel niet voorkwam.[45]
Regio's die niet waren getroffen door de Zwarte Dood
Bovendien lijkt het erop dat de infectie zich verspreidde met de heersende winden ]...] Dit is niet consistent met de algemeen aanvaarde versie van directe infectie via vectoren (knaagdieren of vlooien).[46]Een jaarlijkse kaart van de verspreiding van de Zwarte Dood laat inderdaad een concentrische cirkel zien met als middelpunt de Middellandse Zee, die zich gelijkmatig in alle richtingen verspreidt. Dit suggereert dat de ziekteverwekker oorspronkelijk vanuit de atmosfeer ergens in de Middellandse Zee neerdaalde en vervolgens door de wind werd verspreid:
Contouren van de verspreiding van de Zwarte Dood
De officiële geografische verspreiding van de Zwarte Dood
De epidemieën die Europa teisterden werden dus niet veroorzaakt door de builenpest, maar zeer waarschijnlijk door een hemorragisch virus dat verwant is aan pokken. De ziekteverwekker werd niet overgebracht door ratten, maar werd verspreid door druppeltjes die na een komeetexplosie vanuit de bovenste atmosfeer in de lucht terechtkwamen. De pandemie van de Zwarte Dood vormde één aspect van een reeks door kometen veroorzaakte enorme rampen, waaronder aardbevingen, die de Europese beschaving in de Middeleeuwen vernietigde.
[1] Byrne, Joseph Patrick (2008) "Encyclopedia of Pestilence, Pandemics, and Plagues: A - M" ABC-CLIO. p. 519
[2] We komen hierop terug in het volgende subhoofdstuk: "Ziekteverwekkend agens"
[3] Boris V. Schmid et al. (2015) "Climate-driven introductions of plague into Europe" PNAS 112 (10) 3020-3025
[4] Biraben JJN (1976) ''Les hommes et la peste en France et dans les pays européens et méditerranéens'' Mouton, Paris-La Haye
[5] Edwards, K. (2012) "And America Quaked: A Chilling Series of Visions of a Future American" Wheatmark, p.100
[6] Daileader, Philip (2007) "The Late Middle Ages" The Teaching Company
[7] Daileader, op. cit.
[8] Samuel K. Cohn Jr. (2002) "The Black Death Transformed: Disease and Culture in Early Renaissance Europe" Oxford University Press
[9] Karlsson, G. (2001) "The History of Iceland" University of Minnesota
[10] Susan Scott & Christopher Duncan (2004) "Return of the Black Death" Wiley
[11] Pokken werd voor het eerst geïdentificeerd in 10.000 v.Chr., zij het in een minder virulente vorm. Zie deel III, hoofdstuk "Virussen dragen bij aan massa-uitstervingen"
[12] David A. Koplow (2003) "Smallpox — The Fight to Eradicate a Global Scourge." University of California Press.
[13] Segura, G. (2011) "New Light on the Black Death: The Viral and Cosmic Connection" The Dot Connector Magazine, issue 13, volume 1
[14] Galvani, Alison et al. (2004) "Evaluating plague and smallpox as historical selective pressures for the CCR5-Δ32 HIV-resistance allele" PNAS 100. 15276-9
[15] Drancourt M. et al. (2004) "Genotyping, Orientalis-like Yersinia pestis, and plague pandemics" Emerg Infect Dis. 10(9):1585-92
[16] Zie Deel VI: "6e extinctie en coronavirus"
[17] Zie hoofdstuk 20: "Meteorieten voeren micro-organismen mee"
[18] Short, T. (1749) "A General Chronological History of the Air, Weather, Seasons, Meteors, Etc" London
[19] Baillie M. (2006) "New Light on the Black Death: The Cosmic Connection" The History Press
[20] Ziegler, P. (2009) "The Black Death" Harper Perennial Modern Classics
[21] Horrox, R. (1994) "The Black Death" Manchester University Press
[22] Middeleeuws Duits traktaat geciteerd in Horrox R., op. cit.
[23] Justus Friedrich Karl Hecker (2019) "The Black Death" Books on Demand
[24] Baillie, M., op. cit.
[25] Lescaudron, 2021 chapter "Correlation between Cometary Activity, volcanism and earthquakes"
[26] Het signaal in 539 n.Chr. dat kort voorafgaat aan de uitbraak van de pest van Justinianus in 541 n.Chr.
[27] Zie het vorige hoofdstuk over de pest van Justinianus
[28] Deep Tusk Contributors (2022) "Fascinating exchange on the cause and timing of the 530's AD climate chaos' Deep Tusk
[29] Baillie M. (2007) "The case for significant numbers of extraterrestrial impacts through the late Holocene" Journal Of Quaternary Science 22(2) 101 - 109
[30] Abbott, D. et al. (2014) "What Caused Terrestrial Dust Loading and Climate Downturns Between 533 and 540 A.D.?" Special Paper of the Geological Society of America 505. 421-427. 10.1130/2014.2505(23)
[31] Yeomans, Donald et al. (2004) "Cometary orbit determination and nongravitational forces" Comets II
[32] Annales Magdaburgenses MGH SS ,xvi 165
[33] Zurab K. Silagadze (2003) "Tunguska genetic anomaly and electrophonic meteors" Acta Phys.Polon. B 36 935
[34] REE is een afkorting voor Rare Earth Material - Zeldzame aardelementen
[35] Deep Tusk Contributors (2022) "Fascinating exchange on the cause and timing of the 530's AD climate chaos' Deep Tusk
[36] Traynor, Chris (1997) "The Tunguska Event" Journal of the British Astronomical Association 107 (3)
[37] Deep Tusk Contributors, 2022
[38] Deep Tusk Contributors, 2022
[39] (1795-1850) Duitse arts en medisch schrijver wiens werk is opgenomen in medische encyclopedieën en tijdschriften uit die tijd. Hij bestudeerde vooral ziekten in relatie tot de menselijke geschiedenis, waaronder plagen
[40] World Archaeology Editors (2007) "Review: New Light on the Black Death: the cosmic connection" World Archaeology
[41] Deep Tusk Contributors, 2022
[42] Onderzoeksprofessor in de Geschiedenis van Geneeskunde en Wetenschap, en adjunct-directeur van het IMF bij de Spaanse Nationale Onderzoeksraad
[43] Catalaanse arts en schrijver, die stierf in Lleida, Catalonië, Spanje in 1350. Met het oog op de ongelooflijke tol die de Zwarte Pest in heel Europa eiste, gaf hij op 23 april 1348 de burgemeester van Lleida zijn Aanwijzingen voor Bescherming tegen de Pest
[44] Amanda Laoupi (2016) "Fires from Heaven. Comets and diseases in circum-Mediterranean Disaster Myths" Centre for the Assessment of Natural Hazards & Proactive Planning - NTUA
[45] Rhawn J. et al. (2010) "Comets and Contagion: Evolution and Diseases From Space" Journal of Cosmology, Vol 7, 1750-1770
[46] Ibid
[47] Hannah Barker (2021). "Laying the Corpses to Rest: Grain, Embargoes, and Yersinia pestis in the Black Sea, 1346 - 48" Speculum 96
Commentaar: Lees ook:
Massa-Extincties, Evolutionaire Sprongen en Virale Informatie