Warren Farrell
Een ander geluid voor mannen (en jongens): Warren Farrell
Jongens hebben het zwaar. Ze groeien op in een wereld die zich niet om hen bekommert, meent Warren Farrell, geestelijk vader van de mannenbeweging. Dat wil hij veranderen.
Ooit was Warren Farrell een vooraanstaande feminist. In de vroege jaren zeventig zat hij in New York als enige man in de directie van de National Organization for Women. Hij werd op handen gedragen. Overal verscheen hij op televisie en in de krant en zijn lezingen trokken stampvolle zalen. Zijn workshops werden beroemd en berucht, vooral dankzij de schoonheidswedstrijden waar de mannen op hun uiterlijk werden beoordeeld door de vrouwen. Hij zette honderden praatgroepen voor geëmancipeerde mannen op. Eén van de deelnemers heette John Lennon. Na afloop werd de Beatle voltijds vader van zijn pasgeboren zoon Sean.

Vele jaren later heeft Warren Farrell, 75 jaar, een twijfelachtige status. In diverse boeken en presentaties komt hij op voor de positie van de man. Volgens Farrell heeft de moderne man ernstig te lijden onder de omwentelingen uit de jaren zeventig. Vrouwen gingen studeren, werken en werden zelfbewust. Prima, vond Farrell, maar dat veranderde het seksuele spel en dat maakt jonge mannen onzeker. Terwijl de #MeToo-discussie de ene na de andere man ontmaskert, wijst Farrell er op dat jongens opgroeien met een dilemma waarbij voortdurend afwijzing dreigt: als hij teveel initiatief neemt, kan zij hem aanklagen en ruïneren - zelfs tientallen jaren later voor iets wat op de middelbare school zou zijn gebeurd, zoals bij de Amerikaanse opperrechter Brett Kavanaugh - maar als hij te behoedzaam is, wil zij 'gewoon vrienden' zijn.


Sinds hij het ging opnemen voor de man werd Farrell een paria. Zijn deelname aan het publieke debat verschrompelde. Maar inmiddels slaat zijn boodschap aan bij een ontluikende beweging van mannen die het feminisme meer dan zat zijn. Voor deze 'mannenrechtenactivisten' geldt een van Farrells boeken, The myth of male power, precies 25 jaar na publicatie als een onbetwiste klassieker.

In zijn laatste boek, The boy crisis, onderzoekt hij waarom jongens het zo moeilijk hebben en 'wat we eraan kunnen doen'. Farrell schreef het samen met John Gray, 's werelds bekendste relatietherapeut die zijn roem dankt aan zijn stelling dat mannen van Mars komen en vrouwen van Venus. Wanneer we elkaar spreken via Skype komt Warren Farrell van minder ver, namelijk uit de tuin van zijn huis in Mill Valley, nabij San Francisco.

Waar is het verkeerd gegaan tussen u en de feministen?

'Ik steun hun principiële pleidooi voor bevrijding nog altijd. Ik wil dat vrouwen vrij zijn om het leven te leiden dat zij willen. Maar ik geloof dat feministen te ver zijn doorgeschoten. Zij sluiten mannen buiten en verafschuwen mannelijkheid. In de westerse samenleving is hun ideologie te dominant geworden.'

Te dominant? Feministen zullen dat betwijfelen.

'De enige woordvoerders over vraagstukken rondom mannen en vrouwen zijn feministen - en dat al tientallen jaren. Dat is een grote fout. Feministen leggen namelijk een vergrootglas op de vrouwelijke ervaring van machteloosheid of van mannelijke macht over hen. Zij negeren dat mannen eveneens machteloosheid ervaren en dat vrouwen een zekere macht over mannen hebben. Vanwege het dominante feminisme bespreken we rondom deze thema's alleen maar wat de feministen willen dat we bespreken.'

Misschien is dat omdat de vrouwelijke stem te weinig wordt gehoord in een samenleving waarin mannen de dienst uitmaken.

'Ah, het patriarchaat! Weet u, feministen doen graag alsof de wereld hiërarchisch is georganiseerd: mannen bovenaan, vrouwen onderaan. Daarmee slaan ze de plank volledig mis. De wereld werd nooit geregeerd door een patriarchaat, maar simpelweg door een noodzaak om te overleven. De overlevingsstrijd vereiste dat zowel mannen als vrouwen bereid waren hun leven op te offeren. In de kracht van hun leven riskeerden vrouwen hun leven in het kraambed om kinderen te baren, terwijl mannen hun leven riskeerden in een oorlog om hun kinderen te beschermen.'

Die tijd is grotendeels voorbij.

'Akkoord, maar nog altijd offeren veel vrouwen hun carrière op, terwijl nog altijd veel mannen offers brengen in hun carrière. Althans, de meeste mannen die ik ken wilden het liefst schrijver, acteur, kunstenaar of muzikant worden, maar bijna allemaal hebben ze een dodelijk saaie kantoorbaan om hun gezin te onderhouden. Dát is het offer dat mannen brengen: zij doen werk dat geestdodend, veeleisend of ronduit gevaarlijk is. Feministen hebben dat offer van de man nooit erkend. Sterker, zodra mannen opklimmen in hun carrière en meer gaan verdienen, roepen vrouwen dat er sprake is van "mannelijk privilege". Maar wanneer mannen hun baan verliezen in de fabriek, of wanneer ze worden uitgezonden als soldaat kijkt niemand naar hen om.'

Mannen mishandeld door vrouwen
Elke 14.6 seconde wordt een man zwaar mishandeld door zijn vrouw/vriendin
Zegt u nu dat mannen geen privileges genieten?

'Een man heeft niet een bepaald voorrecht om meer te verdienen dan een vrouw, maar een zekere verplichting. De man leeft met de verwachting dat hij zal worden bemind en bewonderd zolang hij geld verdient. Dat is een historische, evolutionaire last, ondersteund door sociale druk. Daarom is het beter om te spreken over maatschappelijke verwachtingen. Daar hebben mannen en vrouwen last van, want voor de vrouw was het immers ook geen privilege om kinderen groot te brengen. Daarom pleit ik voor genderbevrijding. Het zou goed zijn als vrouwen én mannen zich zouden kunnen bevrijden uit hun rigide rollen uit het verleden en zich meer flexibele rollen kunnen aanmeten.'

Jongens raken steeds verder achterop. In een hele reeks van cijfers toont Warren Farrell dat aan in The Boy Crisis. Jongens doen het minder goed op school dan meisjes. Hun IQ daalt, net als hun aantal zaadcellen. Ze hebben meer psychische en fysieke problemen, zoals ADHD en autisme, maar ook nieuwe aandoeningen zoals bigorexia, een variant van anorexia. Jongens plegen veel vaker zelfmoord. Ze zijn verantwoordelijk voor de toename van schietpartijen op scholen en zitten vaker en langer in de gevangenis. Ze hebben minder perspectief op een baan, omdat de moderne economie niet langer draait om spierkracht. Jonge mannen tot 30 jaar verdienen minder dan jonge vrouwen. Werkloze mannen hebben minder kans op een relatie.


De mannenbeweging stelt: als dit alles gold voor meisjes, zouden er allerlei werkgroepen, subsidiepotjes en beroemdheden klaar staan om de achterstand aan te kaarten en weg te werken. Dat het zo lang stil blijft, komt onder andere omdat de beweging vele gedaanten kent. Sommigen eisen dat vaders evenveel rechten krijgen als moeders om hun kinderen te zien na een echtscheiding, of willen een opvanghuis voor mannen die door hun vrouw worden geslagen. Anderen vragen zich quasi plagerig af of de feministen na de vrouwenquota voor professoren en politici nu actie gaan voeren voor evenredige vertegenwoordiging in het leger of de vuilnisophaaldienst. Weer anderen plaatsen agressieve, beledigende opmerkingen over vrouwen, al dan niet ironisch bedoeld. Alom wordt Warren Farrell gezien als geestelijk vader van de mannenbeweging.

Begrijpt u het als mensen de mannenbeweging aanzien voor een ludieke grap of pathetisch gejank?

'Jazeker. In de ogen van de maatschappij is de man de koning, dus wanneer de koning zegt dat het tijd wordt dat hij bepaalde rechten krijgt, klinkt dat zonder meer lachwekkend.'

Er klinken flink wat seksistische en agressieve geluiden vanuit deze beweging. Stoort u dat niet?

'Ik ben me bewust van het risico dat mijn geloofwaardigheid wordt ondermijnd wanneer ik de vader van de mannenbeweging wordt genoemd en mensen vervolgens op online fora van de beweging stuiten op vuilspuiterij.'

U roept de leden van de beweging niet tot de orde?

'Ik begrijp de menselijke natuur maar al te goed. Bij het begin van de moderne feministische beweging zag je zulke vuilspuiterij ook. Vandaag nog steeds. Wanneer een vrouw zich op een agressieve, badinerende manier uitlaat over mannen, is dat niet alleen toegestaan, maar wordt ze geprezen. Dat staat in schril contrast met wat een man zich kan veroorloven te zeggen over vrouwen. Eén opmerking die verkeerd valt, kan het einde van zijn carrière betekenen.'

Dus mannen in uw beweging mogen zich van u beledigend uitlaten over vrouwen, omdat het andersom ook gebeurt?

'De hatelijke opmerkingen van vrouwen over mannen waren voor mij nooit een reden om me te distantiëren van de feministische beweging. Destijds was het mij duidelijk dat vrouwen nog veel vooruitgang moesten boeken in de bevrijding uit hun traditionele rol. Datzelfde speelt nu bij mannen en dus weiger ik mij te distantiëren van de mannenbeweging.'

Dit voorjaar reed een Canadese student in Toronto tien mensen dood. Hij kwam uit een subcultuur van de mannenbeweging die 'onvrijwillig celibatair' leeft, zoals dat heet, en wilde wraak nemen op de aantrekkelijke mannen en vrouwen die wél seks hebben.

'Vanzelfsprekend keur ik dit geweld af. Wat er is gebeurd, was vreselijk en verwerpelijk. Ik wil graag dergelijk geweld in de toekomst voorkomen. Mensen die anderen pijn doen, hebben vaak zelf pijn. Vrijwel alle massale schietpartijen komen van jongemannen die geen of minimaal contact met hun vader hebben. Dit geldt voor 26 van de 28 massamoordenaars die in de laatste zeventig jaar in de VS acht of meer mensen hebben gedood. Zij voelen zich niet gewaardeerd, trekken zich terug en worden boos omdat ze afgewezen zijn. Zolang we dit negeren, houden we die pijn in stand en dragen we bij aan hun verlangen om van zich af te slaan.'

Voor een autoriteit in de mannenbeweging neemt Warren Farrell een onafhankelijke, wat eenzame positie in. Van Donald Trump, zeer geliefd in de zogenoemde manosphere vanwege zijn politieke incorrectheid en denigrerende opmerkingen over vrouwen ('grijp ze in hun poes'), moet hij niets hebben. Farrell stemde op Hillary Clinton en was openlijk donateur van haar campagne. Ook was Farrell een van de eerste pleitbezorgers van genderneutrale termen: iets waarover de meeste mannenactivisten schamperen.

En waar de meesten van zijn volgelingen schoppen tegen de feministische revolutie zegt Farrell die juist te willen vervolmaken. 'Pas als vrouwen werkelijk waardering opbrengen voor mannen die de rol van een zorgzame huisvader aannemen en er niet met een stoere voetbalster of kille bankdirecteur vandoor gaan, kan het feminisme slagen.'

Uw boek gaat over Amerika. Ons land is meer geëmancipeerd. Is dat een goed of slecht uitgangspunt voor de verandering die u bepleit?

'In uw land is de feministische ideologie dominant. Dat stemt weinig hoopvol, want iedere ideologie leidt tot blikvernauwing. Als mensen erdoor worden bevangen, gaan ze simplistisch denken. Een complex vraagstuk als de veranderende rollen van vrouwen en mannen wordt dan teruggebracht tot eenvoudige uitgangspunten: mannen hebben privileges, vrouwen niet; mannen zijn onderdrukkers, vrouwen worden onderdrukt. Dat simplisme staat echte oplossingen in de weg. Zolang een samenleving niet de behoefte erkent van beide geslachten om zich te bevrijden uit hun strikte, traditionele rol van vroeger, zal het moeilijker worden om de problematiek rondom mannen en jongens serieus te nemen en aan te pakken.'

Dus hoe meer emancipatie, hoe lastiger het wordt om de crisis onder jongens en mannen het hoofd te bieden?

'Nee, integendeel. U verwart feminisme met emancipatie. Anders dan u zou ik uw land niet 'geëmancipeerd' willen noemen. Werkelijke emancipatie leidt tot vrijheid. Daar is helemaal geen sprake van. De feministen hebben in de afgelopen tientallen jaren een strijd ontketend, waarbij de vrouwen zijn komen opdagen om zich te bevrijden, terwijl de mannen aan de zijlijn bleven, hopend dat de kogels hen zouden missen. Dan is er geen sprake van emancipatie, maar van doorgeschoten feminisme - en tja, dan wordt het helaas lastiger om op te komen voor jongens en mannen.'

male tears
Zijn onze jongens nog te redden?

'Ja, hoor. Werk aan goede communicatie zodat je huwelijk goed blijft. Kinderen die opgroeien zonder vader krijgen later vaak sociaal-emotionele problemen. Als na een scheiding de vader buitenspel wordt gezet, presteren de kinderen - en vooral de jongens - veel slechter dan wanneer de vader blijft bijdragen aan de opvoeding. De vader moet dat vooral doen op zijn eigen manier, dus niet als imitator van de zorgzame, beschermende moeder, maar als iemand die een beetje stoeit en de grenzen opzoekt, maar ook bewaakt. Als vader moet je je zoon aanmoedigen om zich uit te spreken over hoe hij zich voelt en laten zien hoe je betekenis vindt in het leven. De zorg van de vader is anders dan die van de moeder. Kinderen ontwikkelen zich het beste wanneer ze beide kanten ervaren. Als dat het geval is, doen kinderen het zelfs na een scheiding best goed. Maar wanneer de vader afwezig is, en zeker als die door de moeder voortdurend wordt beschimpt, dan is dat een recept voor problemen.'

Wat kunnen we nog meer doen?

'Zorg dat vader en moeder op dagelijkse basis contact met hun zoon hebben, het liefst zo gelijk verdeeld als mogelijk. We moeten zorgen voor meer mannelijke mentors en rolmodellen, bijvoorbeeld met meer mannen in het basisonderwijs, wat vooral belangrijk is voor de kinderen die thuis geen vader hebben.'

Mannen hebben misschien niet zo'n zin in een werkomgeving vol vrouwen.

'Akkoord. Voor vrouwen was het ook lastig toen ze arts of advocaat wilden worden, of een ander beroep dat werd gedomineerd door mannen. Maar voor de ontwikkeling van een kind is het simpelweg ongezond als onze scholen worden gedomineerd door vrouwen.'

Want een juf wil dat jongens niet te druk zijn en hun ruzies oplossen door erover te praten?

'Weet u, als een juf aan een jongen vraagt om zijn gevoelens te uiten, dan heeft hij het gevoel dat hij zich moet gedragen als een meisje. Maar als de meester met de jongens uit de klas gaat praten over hun gevoelens, dan zien ze dat als iets dat onderdeel is van wat het betekent om een jongen te zijn. Dat is een niet te onderschatten, wezenlijk verschil. Dat alles zal helpen, zodat jongens een goed gebalanceerd leven kunnen leiden.'