zware medicijnen oxycondon
© ANP
Nederlanders slikken steeds vaker zware pijnstillers. Maar dat is slechts symptoombestrijding en lost de oorzaak van de pijn niet op. En het is verslavend. "Pijnbestrijding is een mensenrecht geworden."

Drie jaar lang verging Bernadette de By (58) van de pijn. Ze was in de herfst van 2015 hard gevallen toen de tram een scherpe bocht maakte. De pijn in haar rug zakte aanvankelijk weg, maar kwam steeds vaker en heviger terug. Vier neurologen zeiden dat ze ermee moest leren leven. En ze schreven zware pijnstillers voor: eerst lyrica (anti-epileptica), toen tramadol, vervolgens oxycodon - beide opioïden.

De By is één van de 485.000 Nederlanders die vorig jaar oxycodon kregen van de dokter. Dat zijn ruim vijf keer meer mensen dan in 2008. Een zorgelijke ontwikkeling, schreef minister Bruno Bruins (Medische Zorg, VVD) 1 februari aan de Tweede Kamer. Want oxycodon is twee keer zo sterk als morfine. Het onderdrukt pijnen wel, maar is heel verslavend. Ook het gebruik van fentanyl (synthetisch en nog veel sterker dan oxycodon) is in tien jaar bijna verdubbeld tot 110.000 patiënten in 2018. Bekende bijwerkingen: sufheid, ernstige verstopping, delier (wanen) en soms depressie.

Het leven met continu pijn én opioïden om die te verzachten, was voor De By niet te doen. Voorheen was ze "een levensgenieter", nu was ze onrustig en doodongelukkig. In het tweede jaar moest ze wel vier keer per dag in bad om de pijn te verdragen. Ze kon nooit zitten of liggen, alles deed pijn. Alleen een beetje lopen, met de hond, dat ging wel. Ten einde raad besprak ze euthanasie met haar vriendin.

Na lang zoeken en vele zenuwblokkades verder vond ze vijf maanden geleden een neurochirurg in het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC). "Eindelijk iemand die me serieus nam. Hij vond al snel een beknelde en inmiddels ontstoken zenuw in mijn rug. Hij heeft het zieke deel eruitgeknipt." Ze heeft veel minder pijn en verwacht dat dat nog minder wordt.

Symptoombestrijding

Volstrekt logisch dat De By voor zulke pijn tijdelijk opioïden kreeg, zegt huisarts Jos van Bemmel. Hij spant zich al 2,5 jaar in om het toenemende gebruik van deze pijnstillers op de politieke agenda te krijgen. Hij schreef vele brieven en columns. "Maar ook bij zulke ernstige pijn zijn opioïden symptoombestrijding. Huisartsen en specialisten moeten net zo lang zoeken tot ze de oorzaak van de pijn vinden. En díe aanpakken." Daar is De By het mee eens. "Ik was wanhopig. Ik ben zo blij dat de oorzaak uiteindelijk is gevonden."

Soms heeft iemand een paar dagen oxycodon nodig om acute pijn te bestrijden, zegt Van Bemmel. Voor kankerpatiënten met botuitzaaiingen, voor terminale kankerpatiënten met heel erge pijn en sommige COPD-patiënten die ernstig benauwd zijn, zijn morfine, oxycodon en fentanyl een zegen, zegt Van Bemmel.

Hoe verklaart hij die forse stijging van het aantal recepten? "Herhaalrecepten van de huisarts. Je hoeft tegenwoordig niet naar de dokter voor een herhaalrecept, je belt gewoon. De huisarts ziet je niet en je krijgt vrij eenvoudig opnieuw het medicijn. Binnen een paar weken ben je al behoorlijk verslaafd."

Hij wijst erop dat heroïneverslaafden een overstap op oxycodon prima vinden en andersom. "Het geeft bijna dezelfde roes." Oxycodonpillen en fentanylpleisters hebben ook straatwaarde. "Ik heb gehoord van verslaafden die met een naald de morfine uit fentanylpleisters halen en dat inspuiten." Afbouwen van oxycodon en fentanyl moet zorgvuldig en onder begeleiding gebeuren, zegt Van Bemmel.

In de Verenigde Staten is sprake van een heuse opiatenepidemie: daar zijn 2,5 miljoen mensen verslaafd aan een variant van heroïne, morfine of anderszins. Elk jaar sterven 42.000 mensen aan een vergiftiging door opiaten, waarvan 17.000 aan door de dokter voorgeschreven opiaten. Popster Prince stierf in 2016 aan een overdosis fentanyl. Muzikant Tom Petty overleed een jaar later aan een hartstilstand als gevolg van fentanyl, dat hij had gekregen voor de pijn na een heupfractuur.


Commentaar: Volgens een Harvard-studie misbruiken meer dan 4 miljoen Amerikanen maandelijks opiaten. Lees ook: Harvard Study: Big Pharma, US Government behind opioid epidemic


Na een operatie

kruiden
Kruiden kunnen helpen bij pijn
Volgens Van Bemmel is er nog een oorzaak voor de toename in Nederland: het protocol in het ziekenhuis. Iedereen krijgt tegenwoordig - volgens de 'richtlijn' - na een operatie oxycodon mee naar huis. "Absurd! De verpleegkundige komt een uur nadat je wakker bent vragen: geeft uw pijn eens een score? Heb je 6 of 7 [op een schaal van 10]? Dan krijg je, húp, oxycodon mee. Je kunt ook afwachten of iemand echt pijn krijgt of om pijnstilling vraagt."

Zijn missie tegen opiaten ontstond toen hij drie jaar geleden zag dat een 16-jarige meisje uit zijn praktijk 63 oxycodonpillen had meegekregen naar huis. "Ik dacht: wat sneu, dat meisje heeft vast kanker. Ik belde haar ouders. Bleek dat haar amandelen waren geknipt! Dat ziekenhuis is gek geworden, dacht ik. Maar toen bleek het gangbare praktijk te zijn. Het protocol."

Anesthesioloog Albert Dahan, ook werkzaam in het LUMC, maakt zich zorgen over het gemak waarmee dokters opiaten voorschrijven. Volgens hem is er een culturele oorzaak: "Patiënten accepteren pijn niet meer. Pijnbestrijding is een mensenrecht geworden. En dokters wíllen die pijn ook wegnemen."


Commentaar: De rol van de farmaceutische industrie wordt echter verzwegen: No stopping the beast: Big Pharma spent nearly 1 billion dollars lobbying for opioid access


Dahan ziet het op zijn pijnpoli: sommige patiënten zijn mondig en hebben van de buurvrouw gehoord dat ze "zulke goeie ervaringen heeft met dit of dat middel. Dat willen zij dan ook". Hij doet er veel onderzoek naar en constateert dat er alternatieve, minder verslavende, sterke pijnstillers bestaan, zoals tapentadol.

Pijnbestrijding is in de loop der jaren opgeschoven van paracetamol en ibuprofen - dat vroeger alleen op doktersrecept te krijgen was - naar codeïne, tramadol (een lichte opiaat), oxycodon of zelfs fentanyl. Van Bemmel: "Ik vind dat we terughoudend moeten zijn én dat ibuprofen weer op doktersrecept moet. Dan wordt het ineens effectiever, want specialer."

Van Bemmel en Dahan zijn blij met de maatregelen die minister Bruins nu treft: opioïden mogen niet meer op herhaalrecept worden gegeven en alle artsenverenigingen bekijken of opioïden in hun richtlijnen niet te vanzelfsprekend worden voorgeschreven.


Commentaar: De maatregelen die nu worden getroffen zijn slechts een lapje voor het bloeden. De overheid faciliteert juist de farmaceutische industrie:
Minister Bruno Bruins (VVD, Medische Zorg) wil dat "onverantwoord gebruik van opioïden" wordt teruggedrongen, staat in zijn brief aan de Tweede Kamer. Op 1 maart presenteert hij een 'taakgroep' die de plannen moet uitvoeren.

Patiënten, huisartsen, verpleegkundigen en medisch specialisten moeten zich bewust worden van het verslavingsrisico van opioïden. Huisartsen moeten hun richtlijn (regels voor werkwijze) aanpassen en daarin opnemen dat opioïden géén eerste keus zijn voor pijnbestrijding. Als ze die voorschrijven, dan moet dat voor heel kort zijn en mag dat níét op herhaalrecept.

Ze moeten eerst de patiënt weer zien, voordat ze een recept uitschrijven. Liever adviseren ze een alternatieve pijnstiller. Ook moeten ze bij opioïden een 'afbouwschema' met de patiënt bespreken.

Specialisten, ziekenhuizen en ziekenhuisapothekers moeten "dringend" tot een afspraak of richtlijn komen waarin wordt vastgelegd wat de hoeveelheid opioïdentabletten is die, afhankelijk van de pijn bij de patiënt, voor thuisgebruik wordt meegegeven.

Bruins zal aanbieders van verslavingszorg vragen te melden wanneer patiënten met een hulpvraag op het gebied van medicijn- of opiaatafhankelijkheid een beroep doen op zorg of wanneer zij in het kader van 'bemoeizorg' zulke signalen krijgen.

Het Drugs Informatie en Monitoring Systeem moet signaleren wanneer opiaten als oxycodon worden ingenomen om te testen en waarvan het kennelijk de bedoeling is ze als drugs te gebruiken.