Afbeelding
© Kirsty Wigglesworth/APObama's 'kill list': Een Amerikaanse 'hit-and-run' drone: zonder juridisch proces elimineert de VS wie hij maar wil
Nederland is medeverantwoordelijk voor een Amerikaanse drone-aanval in Somalië, stellen de advocaten van twee slachtoffers. Want de VS baseren zich op door Nederland verstrekte informatie.
Twee Somalische slachtoffers van een drone-aanval gaan de Nederlandse staat aanklagen. Het gaat om twee nomaden die in januari 2014 werden geraakt door een Amerikaanse raket. Een van hen, Omar Mahamud Ali genaamd, verloor een been en zijn twee dochters kwamen om. Hun beider veestapel werd grotendeels verwoest. De Somaliërs en hun advocaten houden Nederland medeverantwoordelijk voor de Amerikaanse aanval.

Dat zeggen zij in gesprekken met de Volkskrant. De Amerikaanse drone-aanval in 2014 was gericht op een konvooi auto's waarin leden van de terroristische organisatie Al Shabaab zaten. Het beoogde doelwit, leider Ahmed Godane, werd niet gedood. Wel kwamen andere leden van Al Shabaab om. De nomaden waren met hun kinderen en vee in de buurt toen de raketten insloegen.

Ze worden bijgestaan door twee Nederlandse advocaten, Göran Sluiter en Liesbeth Zegveld. De laatste wist de Nederlandse staat de afgelopen jaren meermaals te dwingen tot het compenseren van oorlogsslachtoffers, onder meer in zaken over de val van Srebrenica en executies door Nederlandse militairen in voormalig Nederlands-Indië.

Het is de eerste keer dat slachtoffers van een Amerikaanse drone-aanval zich tot de Nederlandse rechter wenden. Nederland is medeverantwoordelijk voor de drone-aanval, stellen de advocaten, omdat de VS zich bij de aanvallen onder meer baseren op inlichtingen die door Nederland zijn verstrekt.

Een rechtszaak tegen de VS acht Sluiter problematischer dan een zaak tegen Nederland. 'De Amerikanen zullen een beroep doen op het beschermen van de nationale veiligheid. Zeker nu het gaat om niet-Amerikaanse slachtoffers. Naar Nederlands recht is sprake van een oorlogsmisdrijf.'

Uit gelekte documenten van NSA-klokkenluider Edward Snowden bleek dat door Nederland onderschepte telecommunicatie een belangrijke rol speelt bij Amerikaanse acties in Somalië. De militaire inlichtingendienst MIVD onderschepte de afgelopen jaren vanuit het Friese Burum met een satellietontvanger vele miljoenen telefoongesprekken en sms'jes van Somaliërs.

Dat gebeurde in het kader van anti-piraterijmissie Ocean Shield, waaraan Nederland bijdraagt. De 'metadata' van die communicatie, zoals welk nummer met welk nummer belt en hoe lang, deelde de dienst met de Amerikanen. Omdat de Amerikanen weinig bruikbare inlichtingen hadden over Somalië, gaf inlichtingendienst NSA zelfs speciale interceptietechnologie aan de MIVD om op schepen voor de kust van Somalië telefoonverkeer af te luisteren.

Uit gelekte documenten, gepubliceerd door website The Intercept, blijkt dat de Amerikanen in Jemen en Somalië in meer dan de helft van de gevallen een doelwit kiezen op basis van metadata. Telecommunicatie van buitenlandse partijen is daarbij cruciaal, staat in de documenten: signal intelligence komt 'vaak van buitenlandse partners'.
Afbeelding
© AFP/Getty Images
'Nederland is door het leveren van telecomgegevens in zeer belangrijke mate ondersteunend bij de Amerikaanse aanvallen', stelt Sluiter. 'Sterker nog: zonder de steun van Nederland hadden de VS hun droneprogramma daar nooit kunnen uitvoeren.'

In een reactie zegt het ministerie van Defensie dat de Nederlandse staat niet weet op basis van welke inlichtingen andere landen operaties uitvoeren. Het uitwisselen van inlichtingen over Somalië met de VS geschiedt volgens Defensie 'in het kader van reguliere samenwerking'.

Het kabinet 'beschikt niet over aanwijzingen' dat die inlichtingen zijn gebruikt voor 'handelingen die in strijd zijn met het internationale recht'. Defensie: 'Als zou blijken dat een buitenlandse partner aantoonbaar illegale targeted killings uitvoert, waarvoor ook Nederlandse informatie wordt gebruikt, zal dit leiden tot het opnieuw beoordelen van de vraag of dergelijke inlichtingen met die partner worden gedeeld.'

Een woordvoerder van de Amerikaanse overheid zegt dat de VS geen commentaar geven op 'operationele zaken' die betrekking hebben op contraterrorisme en inlichtingen.

Advocaat Geert-Jan Knoops, tevens bijzonder hoogleraar politiek van het internationaal recht, onderzocht eerder de aansprakelijkheid van 'derde landen' bij Amerikaanse drone-aanvallen. Knoops: 'Uit jurisprudentie blijkt dat aansprakelijkheid kan volgen als de wetenschap bestaat van het risico dat informatie door een derde land verstrekt, gebruikt wordt voor handelingen door een ander land die in strijd zijn met mensenrechten.'

In het geval van Somalië, een land waarmee de VS juridisch gezien niet in oorlog zijn en waar het oorlogsrecht dus strikt genomen niet van toepassing is, kan de aansprakelijkheid volgens Knoops ook doorwerken van het land dat de drone-aanval uitvoert naar het derde land dat informatie geeft.

Nederland moet zich realiseren dat deze drone-aanvallen niet zo 'schoon' zijn als ze soms worden gepresenteerd, stelt Sluiter. 'Een drone-aanval mag alleen worden uitgevoerd als er geen onschuldige slachtoffers in de buurt zijn', zegt hij. Hij noemt het Amerikaanse handelen verwijtbaar: 'Deze mensen hadden ze kunnen zien. Bovendien was er veel vee in de buurt; een duidelijk aanwijzing dat er mensen waren.'
Afbeelding