Corruptie en belangenverstrengeling
Waar je ook kijkt, overal zijn er zakenmensen, toezichthouders, wetenschappers en politici die meerdere belangen aan elkaar weten te rijgen. Belangenverstrengeling is voor velen een plezierige gewoonte, maar is volgens Eric Smit niets meer of minder dan een vorm van corruptie.
Het gebeurt zelden dat ik in een Nederlandse kwaliteitskrant een pleidooi voor belangenverstrengeling lees. Alsof we daarvan niet al genoeg hebben. Ons land loopt over van bijklussende types die van het woord belangenverstrengeling niet meer vreemd opkijken. Mijn belang is jouw belang, de ene hand wast de andere, gewoon omdat zulks wel zo makkelijk is, we elkaar iets gunnen en de schoorsteen natuurlijk moet roken. Dat weet toch iedereen?

'Alle politici vermengen belangen, maar liever niet in het openbaar,' luidde de titel van het artikel in NRC Handelsblad van de hand van de zeer gewaardeerde journalist Tom-Jan Meeus. Op een voor mij onnavolgbare wijze betoogt hij dat 'belangenvermenging' een 'goede gewoonte' is en zelfs de essentie van het politieke bedrijf vormt. Kort samengevat: hoe groter onze aandacht voor belangenvermenging, hoe groter de lobbysector zal worden en daarom is een bewuste keuze voor good old belangenvermengingen de minst slechte optie.

Lobbycratie

De aanleiding voor het stuk was de kwestie rond het VVD-Kamerlid Bart de Liefde die opeens zijn zetel opgaf om lobbyist van de online taxidienst Uber te worden. Deze opvallende loopbaankeuze leidde tot enige ophef in de pers. De wereld van de lobbyisten is sinds kort steeds vaker een onderwerp van discussie en daar dragen wij met Follow the Money iets aan bij. Sinds oktober vorig jaar tonen we een bijzondere belangstelling voor de Haagse draaideur en bouwen we gestaag aan het dossier #Lobbycratie. Een onderwerp dat - voor zover mij bekend - door de parlementaire pers nooit diepgravend is behandeld.

Het viel ons op dat De Liefde in de Kamer ook wel eens over Uber had gesproken, en we voelden hem daarover aan de tand. Volgens Meeus ben je dan als journalist niet helemaal goed bezig want: 'Wat mankeert er eigenlijk aan als politici, vóór en na hun werk in Den Haag, een rol in de maatschappij vervullen?'


Commentaar: Het lijkt erop dat deze journalist deel uitmaakt van dit ouwe-jongens-krentenbrood netwerk.


Tsja. Een retorische vraag waarop het antwoord logischerwijs altijd bevestigend is, kun je volgens mij beter niet stellen. Iedereen heeft immers een rol in de maatschappij. Altijd. De vraag die wel relevant is gaat over het sóórt werk dat politicus in kwestie voor of na zijn actieve loopbaan aan het Binnenhof verricht en gaat verrichten en ook wanneer hij of zij dat gaat doen. Het lijkt mij bijvoorbeeld beter dat minister Henk Kamp straks geen Camiel Eurlings-manoeuvre maakt en directeur van de NAM wordt. Dat gaat vast lastige vragen opleveren. Daarnaast mag je van een politicus verwachten dat hij of zij zich vol voor de publieke zaak inzet en niet gelijktijdig een santenkraam aan schimmige belangen bestiert.

Vervolgens behoedt de gelouterde Binnenhof-watcher de Haagse draaideurtypes voor al te nieuwsgierige journalisten door deze een parmantige draai om een hun oren te geven. Meeus: 'Toon aan dat ze hun posities hebben misbruikt en pak ze aan. Dan heb je iets. De rest is reaguurdersachterdocht van onprecieze en unfaire beschuldigingen: gemakzucht.'


Commentaar: Als we een goed functionerende rechtsstaat hadden zou er al een opsporingsteam zijn die draaideurpolitici ging onderzoeken. Als het kan bij matchfixing waarom dan niet in de politiek?
En dat is een van de kenmerken van corruptie. De 'elite' blijft buiten schot, terwijl de gewone burgers wel worden aangepakt. Politieke leiders zouden het goede voorbeeld moeten geven. In plaats daarvan zorgen ze voor een 'trickle-down' effect dat corruptie in anderen op een lager niveau aanmoedigt.
De pathocratische leiders geloven dat het een toestand kan bereiken waarin die "andere" mensen afhankelijk worden via de effecten van hun eigen persoonlijkheid, via verraderlijke pedagogische middelen, middelen van massale desinformatie, en psychologische terreur: dat geloof is voor hen van fundamentele betekenis. In hun conceptuele wereld beschouwen pathocraten het als vrijwel vanzelfsprekend dat de "anderen" hun manier van waarnemen van de werkelijkheid aanvaarden.

Politieke Ponerologie van Andrzej M. Lobaczewski, pagina 220

De kritiek is deels terecht, want er mag zeker meer worden gegraven naar misstanden. Aan de andere kant is het goed dat de pijnlijke vragen eindelijk eens worden gesteld. Dat had al veel eerder gemogen.

Corruptie

Belangenverstrengeling is niets meer of minder dan een vorm van corruptie en is iets die zich op elke denkbare plek in onze samenleving voordoet. In de wetenschap, in de zorg en ook in de wereld van de journalistiek staat een draaideur die op hoog tempo omwentelingen maakt. Hoeveel journalisten verruilden hun baan niet zonder enige gêne voor een klef woordvoerderschapje? Hoe warm waren de banden voor de overstap en werden er al eerder stilzwijgend diensten geleverd? Mag je hardop vragen stellen of moet je eerst met keiharde bewijzen komen zoals Meeus aangeeft? Of moet je vooral alert zijn op mensen die onhandig tegen de lamp lopen, zoals vorig jaar de bijbeunende Fons de Poel gebeurde? Wat te zeggen van de twee oud-hoofdredacteuren van de Telegraaf die onlangs een knieval voor de commercie als een journalistieke revolutie aan de man brachten?

Corruption, it's a crime
Bovenal is het bedrijfsleven de plek waar het heel gebruikelijk is om tal van belangen bij elkaar te vegen. Iedereen snapt er immers dat het om de pegels gaat, niet om onafhankelijkheid, het publieke belang of een andere maatschappelijk doel waarbij het geldelijke gewin van ondergeschikt belang is. De talrijke ons-kent-ons-verbindingen zorgen ervoor dat het weefsel de gewenste samenhang krijgt. We danken er het 'old boys network' aan. Die verstikkende cultuur die de ouwe jongens onder elkaar delen, leidde de afgelopen decennia tot de nodige schandalen. Als noodzakelijk tegenwicht werd dertien jaar geleden de commissie-Tabaksblat gevormd. Deze commissie moest een code bedenken die ervoor moest zorgen dat het Nederlandse bedrijfsleven 'eerlijk, integer en transparant' werd. De talloze schandalen die sindsdien plaatshadden, maken duidelijk dat het formuleren van deze corporate governance-code weinig heeft geholpen. De hardnekkige cultuur van het najagen van persoonlijk gewin is nog steeds alomtegenwoordig en daar wordt eerder te weinig naar gevraagd dan teveel.

Illustratief is de kermistent aan belangen die Peter Paul de Vries, de vroegere directeur van de Vereniging van Effectenbezitters en oud-lid van de commissie-Tabaksblat, er al jaren op nahoudt. De Vries is sinds de herfst van 2008 grootaandeelhouder van en het bekende gezicht achter het beursgenoteerde Value8. Een, zoals ze zelf zeggen, 'groeiende groep groeiende bedrijven met een focus op de sectoren food, healthcare en financial services'. Value8 doet onder andere aan vermogensbeheer. Tegelijkertijd heeft het belangen in mediabedrijven die 'kritisch' over vermogensbeheer schrijven. De Vries mag ook zelf in de media regelmatig commentaar leveren op beursontwikkelingen en tot slot is De Vries ook nog eens commissaris bij Euronext Amsterdam. Dat kan allemaal zonder dat er een haan naar kraait.

Van Gaal

Zo vond ook ondernemer Annemarie van Gaal het de normaalste zaak van de wereld dat ze als toezichthouder van de financiële waakhond AFM wekelijks ergens in het land in een zaaltje tegen riante betaling een dienst bewijst aan banken.

'Moet kunnen', zullen ze ook even bij de AFM hebben gedacht. Het is goed om een bekende vrouw - geen good old boy - met 'voeling' met het bedrijfsleven en de financiële sector in zo'n toezichthoudend gremium te hebben. Voeling 'ja', financiële banden, ofwel belangenvermenging: 'nee'. Dat zou toch volstrekt helder moeten zijn voor een organisatie waarvan een jaar eerder nog bijna de voltallige raad van toezicht op de straat werd geknikkerd wegens gedoe om belangenverstrengeling.

Ik stelde daarom de vraag en ik snuffelde nog wat rond en dat leidde in december tot enkele artikelen die haar optredens voor banken onder de aandacht brachten. Medio januari werd bekend dat Van Gaal het toezichthouderschap voor gezien hield. Haar afscheid had niets met de betaalde lezingen voor banken te maken, benadrukte ze. Minister Dijsselbloem gaf echter aan dat de bijbaantjes wel degelijk de reden van haar vertrek waren.


Commentaar: Wordt Van Gaal hier opgeofferd ten faveure van de rest van de graaigrage politieke meute?


Als kersverse columnist van de Telegraaf gaf Van Gaal afgelopen zondag aan dat ze zich 'geketend' voelde in het leven van toezichthouder van de AFM. Ze dreef steeds verder af van het leven dat ze gewend was.

Ik vrees dat de meeste mensen zich goed in haar situatie kunnen verplaatsen. De schoorsteen moet immers roken. Het zij zo. Maar zolang belangverstrengeling de grote blinde vlek blijft, zullen wij met Follow the Money de vervelende vragen gewoon blijven stellen.