Tsaar Peterhuisje
"Het Tsaar Peterhuisje (1632) is één van de oudste houten huisjes van Nederland. En uitgerekend in dit arbeidershuisje logeerde in 1697 de Russische tsaar Peter de Grote. [...] In de loop der jaren bezochten vele beroemde mensen het huisje: Russische tsaren, Nederlandse vorsten en Napoleon. De vele namen die in de ramen en houten wanden zijn geschreven en gekerfd, herinneren daar aan. Wie goed zoekt, ziet ook de naam van Koning Willem-Alexander."
Op 1 oktober 2013 weigert Rusland visa aan fotograaf Rob Hornstra en schrijver Arnold van Bruggen omdat ze meewerkten aan 'Het Project Sotsji'. Een tentoonstelling met kritiek op Russisch beleid. Dit is slechts één voorbeeld van de spanningen tussen Nederland en Rusland in het jaar dat beide landen 400 jaar 'vriendschap' vierden. Was Rusland vaker vriend of vijand? Waarom begint de vriendschap tussen Rusland en Nederland eigenlijk in 1613?

Op 21 februari 1613 koos de Russische feodale parlementsraad Michaël I (1596-1645) tot tsaar van Rusland. Deze achterneef van Ivan de verschrikkelijke (1530-1584) was de eerste tsaar van het geslacht Romanov. De dynastie die Rusland regeerde tot revolutionairen in 1917 op bloedige wijze een einde maakte aan het tsaristisch bewind.

In de jaren vóór 1613 werd Rusland geteisterd door elkaar afwisselende troonpretendenten, Poolse en Zweedse invallen, hongersnoden en algehele wanorde. Aan de slechts 16 jaar oude Michaël de zware taak om de orde te herstellen. Bij het besturen van Rusland hoorde ook het versterken van buitenlandse betrekkingen.

Handelscontacten

Al sinds de dertiende eeuw hadden Nederlandse handelaren banden met Rusland. Toen traden de Groningers Bernek (Bernhard) en Volker in 1229 als getuigen op bij het sluiten van een handelsverdrag tussen vorst Mstislav Davidovitsj van Smolensk en kooplieden uit Riga, Gotland en het Duitse Rijk.

In de veertiende en vijftiende eeuw onderhielden Nederlandse kooplieden contacten met Novgorod, de meest oostelijk gelegen handelspartner van het West-Europese netwerk van Hanze steden. Hoewel Novgorod geen lid was van de Hanze was er sinds de dertiende eeuw wel een hanzekantoor gevestigd.
Hanzeroutes Novgorod, Rusland
De basis van de vriendschap tussen Rusland en Nederland was gelegd.

Russisch gezantschap 1613

In 1613 stuurde tsaar Michaël I Russische gezanten naar Den Haag met verzoeken om wapenhulp en financiële steun. In ruil daarvoor eisten de vertegenwoordigers van de Nederlandse Republiek handelsprivileges.

Na deze eerste (diplomatieke) ontmoeting gingen steeds meer Nederlanders naar Rusland. Hier speelden zij een belangrijke rol bij het begin van de modernisering van Rusland. Nederlanders waren de grondleggers van de Russische wapenindustrie en het postwezen.

Duitse wijk

De Nederlanders kwamen vanaf ongeveer 1650 vooral terecht in de Nemetskaja Sloboda, ofwel de Duitse wijk. Dit was de vreemdelingenwijk van Moskou. De bruggen, stoepen, verlichting en vooral de stenen huizen van deze wijk contrasteerden met het grotendeels houten en middeleeuwse Moskou.

Deze vernieuwende bruisende wijk sprak tsaar Peter (1672-1725) sterk aan. Peter de Grote, zoals we hem tegenwoordig kennen, kwam hier als jongen al vaak. Hij vond de inspiratie om Rusland te hervormen en de Nederlanden te bezoeken in de Duitse wijk.

De tsaar verenigde de vriendschap tussen Rusland en Nederland ook in zijn persoonlijke contacten. Zo kreeg hij les in de Nederlandse taal van de Hollander Andries Winius en ging hij vriendschappelijk om met de Nederlandse koopman Frans Timmerman en matroos Karsten Brandt die hij had leren kennen in de Duitse wijk.

Modernisering

De regering van Peter de Grote zou een enorme impuls betekenen voor de Nederlands-Russische economische betrekkingen en voor de Nederlandse rol bij de Russische modernisering.

Denk bij die modernisering aan:
  • het openstellen van de aristocratie voor nieuwe leden
  • promoties op basis van prestaties
  • het indelen van Rusland in acht provincies
  • het oprichten van een Russische marine naar Nederlands voorbeeld
  • nieuwe wapens
  • nieuwe gereedschappen
  • brandspuiten
  • landkaarten
  • (militaire) hospitalen
Dankzij de vriendschap tussen Rusland en Nederland bleef in de eeuwen daarna een mate van Nederlandse invloed op dit proces van modernisering merkbaar. De Sovjettijd (1917-1991) en de koude oorlog maakten echter een einde aan deze rol van Nederland.
Duitse wijk Moskou
Inwoners van Moskou bekijken net aangekomen vreemdelingen in de Duitse wijk, waar ook Nederlanders woonden. Schilderij van Sergei Vasilyevich Ivanov (1864-1910).
Grote Noordse oorlog

Ondanks de hollandofilie van tsaar Peter de Grote verslechterde de vriendschap tussen Rusland en Nederland in de tweede helft van zijn regeerperiode (1682-1725).

Bijvoorbeeld tijdens de zogenaamde Grote Noordse oorlog (1700-1721). Een alliantie van o.a. Denemarken, Polen-Litouwen en Rusland streed met Zweden om de oppermacht in het Oostzeegebied.

Stadhouder-koning Willem III steunde in 1700 namens Engeland en de Republiek de Zweden door een vloot te sturen in de strijd op zee tegen agressor Denemarken. Op dat moment was Rusland een bondgenoot van Denemarken in dit conflict. Nadat Denemarken verslagen was in 1700 nam de Republiek echter een neutraal standpunt in.

Informeel steunde de Republiek Rusland zelfs door het land wapens te leveren in de strijd tegen Zweden. Toch weigerde de Republiek om openlijk partij te kiezen tegen Zweden. Dit had slechte betrekkingen met het Rusland van Peter de Grote tot gevolg, maar geen oorlog.


Commentaar: Van steun zouden we niet willen spreken, wel van wapenhandel. Merk op dat de Republiek beide partijen 'steunde'. Lees ook: Oorlog is handel voor Nederland, een van de grootste wapenexporteurs


Rusland was eerder een verre vriend dan een vijand van dichtbij.

Wist je dat

Nederland en Rusland in de afgelopen 400 jaar slechts één keer direct met elkaar in oorlog waren? En dat zij vochten op Nederlandse bodem?

Dat gebeurde tijdens de Tweede Coalitieoorlog (wikipedia.nl); één van de Napoleontische oorlogen.

Het grootste deel van Nederland hoorde tussen 1795 en 1801 bij de Bataafse Republiek. Dit was een vazalstaat van Frankrijk.

Op 27 augustus 1799 viel een gecombineerd Brits-Russisch leger Nederland binnen in kustplaats Callantsoog bij Den Helder. Dit leger wist enkele overwinningen te boeken, waaronder de inname van Alkmaar, voordat de Frans-Bataafse verdedigers hen op 6 oktober bij Castricum een gevoelige nederlaag toebrachten.

Enkele dagen later tekenden de strijdende partijen een overeenkomst die inhield dat de Russen en Britten zich met behoud van hun buit terug mochten trekken. Op 19 november 1799 verlieten de laatste invallers de Bataafse Republiek.

Veldtochten naar Rusland

Tussen 1810 en 1813 hoorde Nederland bij het Franse Keizerrijk. Tijdens de veldtocht van Napoleon tegen Rusland in 1812 namen ook Nederlandse soldaten deel.

Toen Hitler in 1941 met zijn legers Rusland binnenviel waren daar ook Nederlandse soldaten bij. Net als in de Franse tijd was Nederland bezet en vochten Nederlanders in opdracht van, in dit geval, de Duitsers tegen de Russen. Al zullen veel van de Nederlandse soldaten vrijwilligers zijn geweest.


Commentaar: Omdat ze zich lieten misleiden door Duitse propaganda?
Duitse propaganda WO2 Waffen SS

Conferentie over vriendschap tussen Rusland en Nederland

Op 7 en 8 mei 2013 organiseerden het Nederland-Rusland Centrum en het Centre for Russian Studies, beide verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen, een conferentie over 400 jaar Nederlands-Russische betrekkingen. Ruim 70 historici, slavisten, studenten, journalisten en andere geïnteresseerden wisselden gedachten uit over de complexiteit van de Nederlands Russische banden.

De algemene conclusie van de conferentie is:
(...) dat het beeld van nauwe vriendschap en goede betrekkingen tussen beide landen vaker mythe dan realiteit was en dat wanneer de banden wél goed waren deze vaker op toeval berustten dan op een welgemeende en wederzijds positieve houding.

Bron: Vierhonderd jaar Nederlands-Russische betrekkingen: een genuanceerd verhaal.

Commentaar: De hotemetoten van de conferentie zeggen er maar niet bij dat er ook Russisch bloed stroomt door de aderen van het Nederlands koningshuis.

Typisch genoeg wordt op de site wel het volgende vermeld:
Al met al mag geconcludeerd worden dat hoewel de politieke banden tussen Nederland en Rusland de nodige ups en downs heeft gekend de velerlei culturele en economische banden veel invloedrijker zijn gebleken.
[...]
De voorzitter van het college van bestuur van de Rijksuniversiteit Groningen prof. dr. Sibrand Poppema ging in zijn openingswoord in op de bijzondere banden die zijn universiteit heeft met Rusland binnen het kader van het Russisch Skolkovo-project (een nieuw op te richten hightech wetenschapscampus even buiten Moskou).

Koele vriendschap tussen Rusland en Nederland

Het is logisch dat de vriendschap tussen Rusland en Nederland in 2014 na het neerschieten van de MH17 op 17 juli boven Oekraïne op zijn zachtst gezegd bekoeld is.


Commentaar: Er bestaat geen bewijs dat Rusland hier verantwoordelijk voor was.

Dat Nederland de betrekkingen met Rusland keer op keer in gevaar brengt moge duidelijk zijn. Uiteindelijk zullen wij ook op economisch gebied achter het net vissen. Overigens was Nederland in 2014 nog de belangrijkste exportbestemming van Rusland.


Tegelijkertijd is een koele vriendschap tussen Rusland en Nederland typerend voor de verhoudingen door de eeuwen heen.

De 400 jaar vriendschap tussen Rusland en Nederland verliep vaak moeizaam. Het lijkt erop dat dit voorlopig zo blijft.

Rutte Poetin
© Bart Maat/HH
Bronnen

Volkskrant (volkskrant.nl)

Nederland-Rusland Centrum (nrce.nl)

Global Magazine (fenedex.nl)

Onze Eeuw (dbnl.org)

Wikipedia
Tim Wachelder studeerde geschiedenis aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Tijdens zijn studie specialiseerde hij zich in Europese Expansiegeschiedenis. Behalve over koloniale geschiedenis schrijft hij ook over militaire, culturele en Nijmeegse geschiedenis. Sinds 2007 is hij webredacteur bij Historiën.