De afhankelijkheid van grondstoffen als monoculturen voor de wereldmarkten, de lange toevoerketens en de afhankelijkheid van externe inputs voor de teelt maken het voedselsysteem kwetsbaar voor schokken, of die nu het gevolg zijn van een volksgezondheidscrisis, pieken in de olieprijs (het mondiale voedselsysteem is afhankelijk van fossiele brandstoffen) of van conflicten en oorlogen. Een toenemend aantal landen erkent de noodzaak om hierdoor meer zelfvoorzienend te worden voor hun voedsel, bij voorkeur door de controle over hun eigen voedsel veilig te stellen en de lengte van de toevoerketens te beperken.
De verscheidene coronavirus-lockdowns zorgden voor veel verstoringen in de transport- en productieactiviteiten, waardoor de zwakke punten van het voedselsysteem aan het licht kwamen. Als de huidige situatie ons iets vertelt, dan is het wel dat er structurele oplossingen nodig zijn om de voedselproductie te transformeren en niet om de status quo verder te versterken.
Agro-ecologie
Gedurende het Disappearing World Forum in 2013, vroeg een toehoorder aan schrijfster Arundhati Roy wat het alternatief is voor de reguliere verhaallijn met betrekking tot ontwikkeling.
Ze antwoordde als volgt:
Je kunt op twee manieren de vraag naar alternatieven stellen. De ene manier is op een oprechte manier en de andere manier is op een soort agressieve manier. En de oprechte manier houdt rekening met het gegeven dat we vandaag de dag zijn waar we zijn omdat er over alles een reeks van beslissingen is genomen; of dat nou hybride zaden betreft of grote dammen. Wat het ook betreft, iedere keer dat een beslissing werd genomen was er altijd een alternatief... Er was een alternatief voor iedere wijze van ontwikkeling waarvoor men koos. Als je een systeem hebt dat bestaat uit lagen - met duizenden beslissingen - en je wilt nu dat ik je in een zin vertel wat het alternatief is, dat is onmogelijk.In een wereld waar het 'goede leven' wordt geassocieerd met groei van het BNP, eindeloze consumptie en groeiende verstedelijking moet er een prijs worden betaald met betrekking tot vernieling van het milieu, verwoestende conflicten over hulpbronnen, ontheemding van volkeren, een vernietigende arrogantie die mensen buiten en boven de natuur plaatst en de verslechtering van onze meest fundamentele behoefte - voedsel en ons vermogen om dit te produceren.
De oplossing kan niet in één zin worden uitgedrukt, maar een essentieel - misschien wel centraal - onderdeel van 'het alternatief' is het voorrang geven aan een agrarisch gericht ontwikkelingskader, gebaseerd op een brede verschuiving naar agro-ecologie. Het agro-ecologische kader gaat niet alleen over het verbouwen van voedsel; het gaat erom onze relatie met de natuur en met elkaar te herzien en het soort acties en activiteiten die zin geven aan het leven opnieuw uit te denken.
In 2014 concludeerde VN speciaal rapporteur Olivier de Schutter in zijn verslag, dat we door toepassing van agro-ecologische principes op democratisch gecontroleerde landbouwsystemen kunnen helpen om een einde te maken aan voedselcrises en problemen met betrekking tot armoede. Hij stelde dat agro-ecologische benaderingen de voedselbehoeften in kritieke regio's kunnen verbeteren en de voedselproductie in tien jaar tijd kunnen verdubbelen.
In het collegiaal getoetst rapport van IAASTD uit 2009, dat door 400 wetenschappers werd opgesteld en door 60 landen ondersteund, wordt agro-ecologie aanbevolen om de productiviteit van de mondiale landbouw in stand te houden en te verhogen. En het recente VN-deskundigenpanel van de Voedsel- en Landbouworganisatie kwam tot de conclusie, dat agro-ecologie, vergeleken met industriële landbouw, de voedselzekerheid en de voordelen op het gebied van voeding, geslacht, milieu en oogst sterk verbetert.
Agro-ecologie is gebaseerd op traditionele kennis en modern landbouwkundig onderzoek, waarbij gebruik wordt gemaakt van elementen uit de hedendaagse ecologie, bodembiologie en de biologische bestrijding van plagen. Dit systeem maakt gebruik van solide ecologisch beheer door oplossingen op de boerderij te hanteren om plagen en ziekten te beheersen zonder gebruikmaking van landbouwchemicaliën en zaden van de grote bedrijven. Het overtreft de resultaten van het gangbare industriële voedselsysteem voor wat betreft de diversiteit van de voedselproductie, voedingswaarde per hectare, bodemgezondheid, stabiliteit van het waterpeil en weerbaarheid tegen het klimaat.
Academicus Raj Patel schetst enkele basispraktijken van de agro-ecologie door uiteen te zetten dat stikstofbindende bonen worden gekweekt in plaats van het gebruik van anorganische meststoffen, bloemen worden gebruikt om nuttige insecten aan te trekken voor het beheer van ongedierte en onkruid wordt verdrongen door intensievere aanplant. Het resultaat is een verfijnde polycultuur: er worden veel gewassen tegelijk geproduceerd, in plaats van slechts één.
Er is veel geschreven over agro-ecologie, haar successen en de moeilijkheden waar ze mee geconfronteerd wordt, niet in de laatste plaats in het boek Fertile Ground: Scaling agroecology from the ground up, gepubliceerd door Food First in 2017. Agro-ecologie kan concrete en praktische oplossingen bieden voor veel problemen in de wereld. Het is een aanklacht tegen - en biedt alternatieven voor - de heersende en zieltogende doctrinaire economie van het neoliberalisme dat een falend systeem van industriële landbouw aandrijft.
Door het creëren van gegarandeerd betaald arbeidsintensief landbouwwerk in zowel rijkere als armere landen kan het een oplossing bieden voor de onderlinge verbanden tussen het verplaatsen van arbeid naar lage-lonen landen door rijke landen en het wegtrekken van de plattelandsbevolking naar elders die in slavenhokken terechtkomt om dit verplaatste werk te verrichten: het tweeledige proces van het neoliberale, geglobaliseerde kapitalisme dat de economieën van de VS en het Verenigd Koninkrijk heeft uitgehold en dat de bestaande inheemse voedselproductie-systemen verdringt en de infrastructuur van het platteland in landen als India ondermijnt.
Agro-ecologie is gebaseerd op voedselsoevereiniteit, hetgeen het recht behelst op gezond en cultureel adequaat voedsel en het recht van de mensen om hun eigen voedsel en landbouwsystemen te bepalen. 'Cultureel adequaat' betekent zowel een verwijzing naar het voedsel dat mensen van oudsher hebben geproduceerd en gegeten, als de daarmee samenhangende sociaal verankerde praktijken die de basis vormen voor de gemeenschap en een gevoel van gemeenschappelijkheid. Maar het gaat verder dan dat.
Modern voedselsysteem
Mensen hebben een diepgaande microbiologische connectie met bodemsoorten, voedselverwerkingspraktijken en fermentatieprocessen die van invloed zijn op het darmmicrobioom - tot wel zes pond bacteriën, virussen en microben die verwant zijn aan de menselijke bodem. En net als bij echte aarde kan het microbioom worden aangetast door wat we eten (of niet eten). Veel zenuwuiteinden van belangrijke organen bevinden zich in de ingewanden en worden effectief gevoed door het microbioom. Er wordt voortdurend onderzoek gedaan naar de manier waarop het microbioom wordt verstoord door het moderne, geglobaliseerde voedselproductie- en verwerkingssysteem en het chemische bombardement waaraan het wordt blootgesteld.
Het kapitalisme koloniseert (en degradeert) alle aspecten van het leven, maar koloniseert vooral de essentie van ons zijn - zelfs op fysiologisch niveau. Met hun agro-chemicaliën en voedseladditieven tasten machtige bedrijven deze 'aarde' aan en daarmee ook het menselijk lichaam. Zodra agro-voedingsbedrijven de capaciteit ondermijnden om lokaal geteeld, traditioneel bewerkt voedsel te eten dat geteeld werd in gezonde aarde om vervolgens lange toeleveringsketens af te dwingen en voedsel op te dringen dat onderworpen werd aan chemische teelt en bewerking, verloren we niet alleen onze culturele connecties met voedselproductie en de seizoenen, maar ook onze diepgewortelde microbiologische connectie met onze woonstee. Chemicaliën en zaden van grote bedrijven en globale voedselketens die worden gedomineerd door zulke bedrijven als Monsanto (nu Bayer), Nestle en Cargill namen het over.
De neurotransmitters in de darmen beïnvloeden niet alleen de werking van belangrijke organen, maar ook ons humeur en ons denken. Wijzigingen in de samenstelling van het darmmicrobioom zijn in verband gebracht met een breed scala aan neurologische en psychiatrische aandoeningen, waaronder autisme, chronische pijn, depressie en de ziekte van Parkinson. Daarbovenop wordt toenemende obesitas in verband gebracht met lage aantallen bacteriële kolonies in de darmen. Er is zelfs opgemerkt dat stammen die niet zijn blootgesteld aan het moderne voedselsysteem een rijker microbioom hebben.
Om oprecht voedselzekerheid en een goede gezondheid te waarborgen, moet de mens overstappen op een idee van voedselsoevereiniteit, gebaseerd op optimale zelfvoorziening, agro-ecologische principes en lokaal eigendom en beheer van gemeenschappelijke hulpbronnen - land, water, bodem, zaden, enz.
Wat we echter zien is een trend naar genetisch gemanipuleerd en bio-synthetisch voedsel afkomstig uit het laboratorium, onder controle van bedrijven. De groep miljardairs die deze agenda er doorheen jast denkt dat zij de natuur en alle mensen kan bezitten en beide kan overheersen. Als onderdeel van een economische, culturele en sociale 'grote reset' streven zij ernaar hun kille dystopische visie op te leggen, die duizenden jaren cultuur, traditie en landbouwpraktijken nagenoeg van de ene op de andere dag weg wil vagen.
Veel van de oude rituelen en vieringen van onze voorouders waren opgebouwd rond verhalen en mythen die hen hielpen om enkele van de meest fundamentele vraagstukken van het bestaan te begrijpen, van dood tot wedergeboorte en vruchtbaarheid. Deze cultureel verankerde overtuigingen en praktijken dienden om hun praktische relatie met de natuur en haar rol bij het in stand houden van het menselijk leven te heiligen.
Toen landbouw essentieel werd voor het overleven van de mens, stonden het planten en oogsten van gewassen en andere seizoensgebonden activiteiten in verband met de voedselproductie, centraal in deze gebruiken. Freyfaxi markeert bijvoorbeeld het begin van de oogst in het Noorse heidendom, terwijl Lammas of Lughnasadh de viering is van de eerste oogst/graanoogst in het Heidendom.
Mensen vierden de natuur en het leven dat daaruit voortsproot. Eeuwenoude overtuigingen en rituelen waren doordrenkt met hoop en vernieuwing en mensen hadden een onmiskenbare en rechtstreekse verbinding met de zon, zaden, dieren, wind, vuur, aarde en regen en de wisselende seizoenen die het leven voedden en leven voortbrachten. Naast onze fysiologische verbintenis hadden onze culturele en sociale verhoudingen met de agrarische productie en de daarmee verbonden goden een solide praktische basis.
We hoeven niet verder te kijken dan India om de belangrijke relatie tussen cultuur, landbouw en ecologie te begrijpen, op z'n minst de vitale rol van de moesson en het seizoensgebonden planten en oogsten. Overtuigingen en rituelen die hun oorsprong vonden op het platteland en doordrongen waren van de natuur zijn blijven bestaan, zelfs onder Indiërs in de steden. Deze zijn verbonden met traditionele kennissystemen waarin middelen van bestaan, de seizoenen, voedsel, koken, verwerking, uitwisseling van zaden, gezondheidszorg en het doorgeven van kennis allemaal met elkaar samenhangen en de essentie vormen van de culturele diversiteit binnen India zelf.
Hoewel het industriële tijdperk heeft geleid tot het afzwakken van de band tussen voedsel en de natuurlijke omgeving doordat mensen naar de steden trokken, gedijen de traditionele 'eetculturen' - de gebruiken, gewoonten en overtuigingen rond de productie, distributie en consumptie van voedsel - nog steeds en deze benadrukken onze voortdurende band met landbouw en natuur.
Indien we teruggaan naar de jaren vijftig van de vorige eeuw, is het interessant om te zien hoe Union Carbide hun presentatie baseerde op een reeks beelden waarin het bedrijf werd voorgesteld als een 'hand van god' die uit de lucht kwam vallen om een aantal problemen waar de mensheid mee werd geconfronteerd, 'op te lossen'. Een van de bekendste afbeeldingen is die van de hand die landbouwchemicaliën van het bedrijf over de Indiase aarde strooit, alsof traditionele landbouwpraktijken op de een of andere manier "achterlijk" zouden zijn
Ondanks voldoende openbaar gemaakte beweringen van het tegendeel, heeft deze chemische benadering niet geleid tot een hogere voedselproductie volgens het door Prof. Glenn Stone geschreven essay New Histories of the Green Revolution. Maar het heeft wel geleid tot verwoestende ecologische, sociale en economische effecten op lange termijn, zoals we zagen in Vandana Shiva's boek 'The Violence of the Green Revolution' en Bhaskar Save's nu beroemde en zeer inzichtelijke open brief aan Indiase ambtenaren.
In het boek Food and Cultural Studies' (Bob Ashley e.a.) lezen we hoe enkele jaren geleden Coco Cola door middel van een een tv-reclame campagne haar product verkocht aan een publiek dat moderniteit associeerde met een suikerhoudende drank en oude Aboriginal overtuigingen afschilderde als schadelijk, onwetend en achterhaald. Coca Cola en niet de regen werd de gever van leven aan de uitgedroogden. Dit soort ideologie maakt deel uit van een bredere strategie om traditionele culturen in diskrediet te brengen en ze af te schilderen als gebrekkig en afhankelijk te maken van 'goddelijke' bedrijven.
Roofbouw in het post-COVID tijdperk
Wat we in 2020 hebben gezien, is een versnelling van dergelijke processen. Op het gebied van voedsel en landbouw zal de traditionele landbouw in landen als India onder toenemende druk komen te staan van de grote technologiereuzen en de agro-industrie om zich open te stellen voor laboratorium-gekweekt voedsel, GMO's, genetisch gemanipuleerde bodemmicroben, data-gestuurde oogstinstrumenten en drones en andere 'ontwrichtende' technologieën.
Deze visie omvat boerderijen zonder boeren die worden bemand door bestuurderloze machines, bewaakt door drones en overgoten met chemicaliën om basisgewassen te produceren uit gepatenteerde genetisch gemanipuleerde zaden voor industriële "biomaterie", die moet worden verwerkt en samengesteld tot iets dat op voedsel lijkt.
Wat zal er met de boeren gebeuren?
De Wereldbank wenst na COVID landen weer op de rails te helpen in ruil voor structurele hervormingen. Moeten tientallen miljoenen kleine boeren van hun land worden gelokt in ruil voor individuele schuldverlichting en een universeel basisinkomen? De Gates Foundation riep ooit op tot verdrijving van de boeren en de daaruit voortvloeiende vernietiging van plattelandsgemeenschappen en hun culturen en noemde dat cynisch "landmobiliteit".
Als je door de mooie formuleringen heen kijkt, is het duidelijk dat Bill Gates - en de andere puissant rijke individuen achter de grote reset met hun 'blanke redder'-mentaliteit - een ouderwetse kolonialist is die de aloude succesvolle onteigeningsstrategieën van het imperialisme steunt, of het nu gaat om het ontginnen, toe-eigenen en vercommercialiseren van boerenkennis, het versnellen van de overdracht van onderzoek en zaden aan bedrijven of het vergemakkelijken van piraterij van intellectueel eigendom en zaadmonopolies, die zijn gecreëerd door middel van wetten op het gebied van intellectueel eigendom en zaadverordeningen.
Zal in India - nog immer een agrarische samenleving - het land van deze boeren, die al vóór COVID zwaar in de schulden zaten, vervolgens worden overgedragen aan de tech-reuzen, de financiële instellingen en de mondiale agro-industrie om er hun hightech industriële rotzooi uit te persen?
Wordt de verbinding tussen voedselproductie, natuur en cultureel verankerde overtuigingen, die zin en uiting geven aan het leven, volledig verbroken, dan blijven we achter met de individuele, geïsoleerde mens die leeft van in het lab gemaakt voedsel, afhankelijk van een inkomen van de staat en van wie een bevredigende productieve inspanning en oprechte zelfontplooiing wordt ontnomen.
Technocratische inmenging heeft reeds de culturele diversiteit, betekenisvolle sociale verbanden en agrarische ecosystemen die stoelen op eeuwenlange traditionele kennis die steeds meer worden erkend als geldige benaderingen ter garantie van de voedselzekerheid, vernietigd of ondermijnd, zoals bijvoorbeeld wordt uiteengezet in het artikel Food Security and Traditional Knowledge in India uit 2017, gepubliceerd in het Journal of South Asian Studies.
Wat jammer dat een prominente commentator als George Monbiot, die schrijft voor de Britse krant de Guardian, volledig overtuigd lijkt te zijn van deze 'grote reset'. In zijn artikel 'Lab-grown food will soon destroy farming - and save the planet', uit 2020, ziet hij boerderijen zonder boeren en "nep"-voedsel dat in gigantische industriële fabrieken op basis van microben wordt geproduceerd als een goede zaak.
Maar Vandana Shiva zegt:
Het idee dat hightech 'boerderij-vrij' laboratoriumvoedsel de planeet zal redden, is gewoon een voortzetting van dezelfde mechanische denkwijze die ons heeft gebracht waar we nu zijn - het idee dat we gescheiden zijn van en buiten de natuur staan... het is de basis van de industriële landbouw die de planeet, de bestaansmogelijkheden van de boeren en onze gezondheid heeft vernietigd.Ze voegt daaraan toe:
'Water omzetten in voeding' is een echo uit de tijd van de Tweede Wereldoorlog, toen werd beweerd dat chemische meststoffen op basis van fossiele brandstoffen 'Brood uit de Lucht' zouden produceren. In plaats daarvan zijn we opgezadeld met dode zones in de oceaan, broeikasgassen - waaronder stikstofoxide, dat 300 keer schadelijker is voor het milieu dan CO2 - en verwoestijning van de grond en het land. Wij maken deel uit van de natuur, we zijn niet gescheiden van en staan niet buiten de natuur. Voeding is datgene wat ons verbindt met de aarde, de diversiteit van de levensvormen, inclusief de bossen om ons heen - via de biljoenen micro-organismen die zich in ons darmmicrobioom bevinden en die ons lichaam gezond houden, zowel van binnen als van buiten.Als milieuactivist ondersteunt Monbiot voeding uit laboratoria omdat hij slechts een verwrongen methode van industriële landbouw ziet; hij is blind voor agro-ecologische methoden die, in tegenstelling tot een van chemicaliën afhankelijke industriële landbouw geen desastreuze gevolgen voor het milieu opleveren. De 'oplossing' die Monbiot voorstaat is om het ene model van door bedrijven aangestuurde landbouw te vervangen door een ander, waardoor we beroofd worden van onze verbinding met het land en met elkaar en waardoor we volledig afhankelijk worden van woekerende, gewetenloze belangengroepen die geen boodschap hebben aan concepten als voedseldemocratie of voedselsoevereiniteit.
Bovendien zullen grondstoffen als biomassa nodig zijn voor bepaalde in laboratoria geproduceerde "voedingsmiddelen". Dit op zich al roept vragen op met betrekking tot de kolonisatie van grond in verre landen en de implicaties voor de voedselzekerheid aldaar. Men hoeft maar te kijken naar de schadelijke gevolgen - op sociaal -, gezondheids- en milieugebied - van de monoteelt van GMO-zaad dat afhankelijk is van pesticiden in Argentinië, het land dat de productie voor de wereldmarkt van soja, voor haar rekening neemt, en dat onder andere als diervoeder in Europa gebruikt wordt.
In plaats van te dansen naar de pijpen van grote bedrijven, zouden prominente commentatoren zich wellicht beter kunnen scharen achter initiatieven als de anti-imperialistische Verklaring van het Internationaal Forum voor Agro-Ecologie, opgesteld door Nyeleni in 2015. Daarin wordt gepleit voor het opbouwen van lokale voedselsystemen die nieuwe verbintenissen tussen stad en platteland creëren, gebaseerd op oprechte agro-ecologische voedselproductie. Het voegt eraan toe, dat voor de overgang naar agro-ecologie de lokale producenten en gemeenschappen de machtsstructuren in de samenleving moeten betwisten en transformeren, niet in het minst door de controle over zaden, biodiversiteit, land en gebieden, wateren, kennis, cultuur en de gemeenschappen te leggen bij degenen die de wereld voeden.
Het zou betekenen dat het publieke belang bepaalt wat er in ons voedsel terechtkomt alsmede hoe het wordt verbouwd, en niet machtige particuliere belangen, gedreven door octrooien, controle en commercieel gewin en de drang om boeren, consumenten en hele regio's te onderwerpen aan hun wereldwijde toeleveringsketens en twijfelachtige producten (of het nu ongezonde voedingsmiddelen of eigendomsmatige pesticiden en zaden betreft). Voor de consument omvat het publieke belang een grotere verscheidenheid aan eetgewoonten, hetgeen leidt tot betere voeding en een grotere immuniteit in geval van een toekomstige pandemie.
Nu, meer dan ooit, is wereldwijd behoefte aan gedecentraliseerde en lokale voedselsystemen, in handen van de gemeenschap en gebaseerd op korte(re) toevoerketens van voedsel die toekomstige schokken kunnen weerstaan. Maar er zijn grote obstakels gegeven de macht van agro-voedingsbedrijven met hun bedrijfsmodellen gebaseerd op industriële landbouw en wereldwijde ketens met alle verwoestende gevolgen van dien.
Volgend op de verwoestingen aangericht door de coronavirus-lockdowns, verklaarde de President van de Wereldbankgroep David Malpass, dat armere landen zullen worden "geholpen" om er weer bovenop te komen - op voorwaarde dat verdere neoliberale hervormingen en uitholling van openbare diensten worden doorgevoerd en verder worden verankerd.
Hij zegt dat landen structurele hervormingen zullen moeten doorvoeren om de tijdsduur tot aan het herstel te helpen verkorten en vertrouwen te scheppen dat het herstel krachtig kan zijn:
Met betrekking tot landen met obstakels als buitensporige regelgeving, subsidies, vergunningstelsels, handelsbescherming of een judiciële procescultuur, zullen wij samenwerken om markten, keuzemogelijkheden en snellere groeivooruitzichten tijdens het herstel te bevorderen.Voor de landbouw betekent dit een verdere openstelling van de markten ten voordele van de rijkere landen. Wat journalisten als George Monbiot niet erkennen, is dat opkomende technologie in de landbouw (AI-drones, genetisch gemanipuleerde gewassen, synthetische voeding, enzovoorts) in de eerste plaats een instrument is in dienst van de macht van grote bedrijven. De landbouw heeft lange tijd centraal gestaan in het buitenlands beleid van de VS om de winst en belangen van de agro-industrie en hun controle over de wereldwijde voedselketen te vergroten.
Zoals Professor in de Economie Michael Hudson zegt:
Door landbouw en controle over de voedselvoorziening, heeft de Amerikaanse diplomatie het grootste deel van de Derde Wereld kunnen controleren. De geopolitieke leen-strategie van de Wereldbank diende om landen te veranderen in gebieden met voedseltekorten door hen ervan te overtuigen commerciële gewassen te verbouwen - exportgewassen op plantages- niet voor eigen voedselconsumptie met eigen gewassen.Het is naïef om te suggereren dat het in de brave new world van landbouwbedrijven zonder boeren en voeding uit laboratoria anders zou zijn. In het licht van de economische crisis en stagnatie in eigen land, verergerd door COVID-lockdowns en beperkende maatregelen, zal het westerse agro-kapitaal, of het nu gebruik maakt van nieuwe technologieën of van oudere methoden van de Groene Revolutie, ernaar streven zijn positie over de hele wereld verder te verankeren.
Het oorspronkelijke artikel vindt u hier: https://off-guardian.org/2021/01/19/reimagining-the-world-agroecology-vs-post-covid-plunder/
Commentaar: Zie ook: