© REUTERS/DADO RUVIC/ILLUSTRATIONFlacons met etiketten van het Pfizer-BioNTech en Moderna coronavirusziekte (COVID-19) vaccin zijn te zien op deze foto genomen op 19 maart 2021.
Sommige goedgekeurde en experimentele vaccins hebben als basis een verscheidenheid aan adenovirussen, die verkoudheid kunnen veroorzaken maar vaak onschadelijk zijn. Bij de noodlottige proef met een HIV-vaccin werd gebruik gemaakt van een gemanipuleerde stam, bekend als adenovirus 5 (Ad5), om het gen voor het oppervlakte-eiwit van het AIDS-virus in het lichaam te brengen. In vier kandidaat-vaccins tegen COVID-19 die nu in verschillende landen, waaronder de Verenigde Staten, aan klinische proeven worden onderworpen, dient Ad5 op soortgelijke wijze als "vector" om het gen voor het oppervlakte-eiwit van SARS-CoV-2, de virale oorzaak van de pandemie, binnen te brengen; twee van deze vaccins hebben het stadium bereikt van grootschalige fase III werkzaamheidsstudies in Rusland en Pakistan.
In The Lancet van vandaag geven vier ervaren onderzoekers naar deze COVID-19-vaccinkandidaten waarschuwingssignalen af door hun ervaringen met een placebogecontroleerde AIDS-vaccintest met de naam STEP te delen. Uit een tussentijdse analyse van STEP bleek dat onbesneden mannen die op natuurlijke wijze met Ad5 waren besmet voordat zij het vaccin toegediend kregen, bijzonder kwetsbaar werden voor het AIDS-virus. Het vaccin, gemaakt door Merck, was de voornaamste hoop in de toen 20 jaar durende zoektocht naar een middel dat HIV kon tegengaan. Maar nadat de resultaten van STEP bekend werden, raakte het onderzoeksveld in een neerwaartse spiraal. "Het duurde een decennium om te herstellen," aldus een van de co-auteurs van de Lancet correspondentie, Lawrence Corey van het Fred Hutchinson Cancer Research Center.
Corey, die nu mede aan het hoofd staat van het COVID-19 Prevention Network in de Verenigde Staten dat vaccins test in opdracht van de National Institutes of Health, zegt dat hij en zijn co-auteurs naar buiten zijn getreden omdat op Ad5 gebaseerde COVID-19-vaccins binnenkort kunnen worden getest op bevolkingsgroepen met een hoge HIV-prevalentie en er dus een groter risico bestaat op toevallige besmetting tijdens een klinische proef. "Als ik in een Afrikaans land ten zuiden van de Sahara zou zijn en een beslissing zou nemen over wat ik voor mijn land zou willen voor een algemeen bevolkingsgebruik van een SARS-CoV-2-vaccin, zie ik niet in waarom ik een Ad5-vector [vaccin] zou kiezen wanneer er veel andere alternatieven zijn," zegt Corey.
De terugslag bij STEP - waarbij de werkzaamheid van het Merck-vaccin werd geëvalueerd bij mensen met een hoog risico op HIV-infectie in Noord- en Zuid-Amerika en Australië - kwam ook naar voren bij een tweede onderzoek, onder de naam Phambili, naar hetzelfde vaccin. Dit onderzoek vond tegelijkertijd plaats in Zuid-Afrika en werd vanwege de gegevens inzake STEP voortijdig stopgezet.
Hoe het Ad5-vaccin van Merck het risico van HIV-overdracht in STEP en Phambili precies verhoogde, blijft onduidelijk. In het hoofdartikel in de Lancet worden verschillende mogelijkheden genoemd, waaronder het afzwakken van de HIV-immuniteit, het versterken van replicatie van het AIDS-virus, of het ontstaan van meer doelwitcellen hiervoor.
Naast de Ad5 COVID-19 kandidaat-vaccins gebruiken verschillende andere toonaangevende vaccins, waaronder die van Johnson & Johnson en AstraZeneca/de Universiteit van Oxford, verschillende adenovirussen als vectoren. Er is geen bewijs dat een van deze adenovirussen het risico van een HIV-infectie verhoogt.
Van de op Ad5 gebaseerde COVID-19 vaccinkandidaten, is de ontwikkeling van het in China gevestigde CanSino Biologics het verst gevorderd. In een rapport van de Lancet van mei, erkenden onderzoekers van het bedrijf de "controversiële" mogelijkheid dat hun vector het risico van HIV-infectie zou verhogen en zeiden dat zij hierop zouden letten bij de proeven met het kandidaat-vaccin. CanSino's COVID-19 vaccin wordt getest in werkzaamheidsproeven in Rusland en Pakistan, waaraan hopelijk meer dan 40.000 mensen zullen deelnemen, terwijl het bedrijf het opzetten van studies in Saudi-Arabië, Brazilië, Chili en Mexico bespreekt.
China heeft reeds een CanSino-vaccin tegen Ebola goedgekeurd dat gebruik maakt van de Ad5-vector. Yu Xuefeng, CEO van CanSino, vertelt Science dat het risico van verhoogde HIV-gevoeligheid wellicht beperkt is tot Ad5-vaccins die een AIDS-viruseiwit produceren. "Er is nog geen duidelijk antwoord," zegt Yu. "We hebben zeker nog niets gezien met het Ebolavaccin." Het Ebolavaccin van het bedrijf werd getest op een bevolking in Sierra Leone die, zo merkt hij op, een relatief hoge HIV-prevalentie had, waardoor het waarschijnlijker is dat het probleem zou zijn ontdekt indien het zou bestaan.
Het Russische Gamaleya Research Institute heeft een kandidaat-vaccin tegen COVID-19 dat gebruik maakt van een combinatie van Ad5- en Ad26-vectoren; het wordt in dat land op dit moment op werkzaamheid getest.
Vorige week kreeg ImmunityBio toestemming van de Amerikaanse Food and Drug Administration om hun COVID-19 vaccin, dat Ad5 als vector gebruikt, op mensen te gaan testen. De eerste proef zal plaatsvinden in Newport Beach, Californië, maar Patrick Soon-Shiong, CEO van het bedrijf, zegt dat hij ook hoopt het vaccin te testen in Zuid-Afrika, waar hij opgroeide en medicijnen studeerde.
Hij noemt de resultaten van de STEP-studie "zeer, zeer vaag" en benadrukt dat Ad5 van ImmunityBio vier verwijderde genen heeft die de immuunreacties die het teweegbrengt verminderen. "Het is voor 90% onderdrukt," zegt hij.
ImmunityBio bespreekt momenteel de risico's met wetenschappers en regelgevende instanties in Zuid-Afrika van een proef aldaar om hun gemodificeerde Ad5 COVID-19 vaccin te testen. In het kader van het proces van geïnformeerde toestemming voor die voorgestelde studie zullen de deelnemers worden ingelicht over de potentiële risico's gezien de eerdere resultaten van STEP en Phambili.
Soon-Shiong benadrukt dat het experimentele COVID-19 vaccin van zijn bedrijf, in tegenstelling tot alle andere kandidaten die een adenovirusvector gebruiken, twee verschillende SARS-CoV-2-genen bevat en daarom wellicht meer bescherming tegen infectie of ziekte biedt. Waarom dit alleen testen in rijke enclaves van Zuid-Californië, vraagt hij zich af? "Waarom niet in Zuid-Afrika? Waarom niet voor de onderbedeelde mensen in de wereld?"
Kinderarts Glenda Gray, die aan het hoofd staat van de South African Medical Research Council en protocolvoorzitter was van Phambili, nam deel aan verschillende gesprekken met het ImmunoBio-team. "Toen [Soon-Shiong] contact opnam met Zuid-Afrika, waren we uiteraard zeer bezorgd," zegt Gray. "Iedereen hier die betrokken was bij Phambili en vrij getraumatiseerd was door wat er gebeurd was, vroeg of er animo was om iets in Zuid-Afrika te doen.
Maar na enkele maanden van beraadslagingen kwamen de Zuid-Afrikanen tot de conclusie dat de regelgevende instanties een kleine proef met het vaccin daar zouden moeten overwegen bij mensen met een laag risico op HIV-infectie, aldus Gray. "We hebben besloten om het kind nog niet met het badwater weg te gooien," voegt ze eraan toe. "Als het toch doorgaat in Zuid-Afrika, moet er enorm veel overleg zijn met de gemeenschappen en we moeten er extra zeker van zijn dat de deelnemers begrijpen wat er in het verleden is gebeurd."
Gray zegt dat Zuid-Afrika het aanbod van ImmunoBio waardeert om het land het product te laten produceren. "We zitten midden in een COVID-19 epidemie in Zuid-Afrika en we weten niet of we ooit toegang zullen krijgen tot de huidige reeks vaccins" die elders worden geproduceerd, zegt ze.
Zij benadrukt dat de beslissing om verder te gaan moet worden overgelaten aan Zuid-Afrikaanse wetenschappers, regelgevende instanties en ethische commissies. "Het is ongelooflijk betuttelend voor mensen om te bepalen welke wetenschap goed of slecht is voor andere landen," zegt ze. "Iedereen weet van Phambili en STEP en de wetenschappers begrijpen dat het belangrijk is om voorzichtig te zijn."
Gray, die samen met Corey en de andere drie auteurs van de Lancet-correspondentie artikelen over HIV-vaccins heeft geschreven, zegt dat er geen eenvoudige antwoorden zijn. "Wat als dit vaccin het meest effectieve vaccin is?" vraagt ze. "Als dit een belangrijk vaccin blijkt te zijn, hebben we er enige ervaring mee."
Meer Informatie: Susan P Buchbinder, M Juliana McElrath, et al, Use of adenovirus type-5 vectored vaccines: a cautionary tale, The Lancet, October 19, 2020 doi.org/10.1016/S0140-6736(20)32156-5.
Zie: https://www.science.org/content/article/could-certain-covid-19-vaccines-leave-people-more-vulnerable-aids-virus
Reacties van Lezers
voor onze Nieuwsbrief