Tijdens de Tweede Wereldoorlog is er één keer massaal en openlijk geprotesteerd tegen de Jodenvervolging in Europa. Tienduizenden mensen, onder wie veel overheidspersoneel, legden op 25 februari 1941 in Amsterdam en omstreken twee dagen lang het werk neer. Ook dit jaar is deze heldhaftige staking weer herdacht bij de Dokwerker in Amsterdam.
Hieraan voorafgaand heeft het Amsterdamse FNV-comité op 25 februari 2016 traditiegetrouw zijn eigen bijeenkomst gehouden in de Boekmanzaal van het Amsterdamse stadhuis. Hieronder de tekst van de toespraak van prof. Kees van der Pijl, voorzitter van het Comité van Waakzaamheid tegen Herlevend Fascisme.
Voor wie onbekend is met de situatie in Oekraine waarnaar wordt verwezen, is de Franse documentaire van Paul Moreira, 'Oekraine, de maskers van de revolutie' (Canal +) een aanrader. Te zien met Engelse ondertitels op Live Leak .
Commentaar: Zie ook: Oekraïense regering probeert Franse documentaire die fascisten achter 'revolutie' belicht tegen te houden
Allereerst dank voor de eervolle uitnodiging. Omdat ik een belangrijk deel van mijn politieke opvoeding heb ontvangen in de CPN, was ik natuurlijk ook wel geïntimideerd. Want in de partij ging het erom de rol van de CPN altijd voorop te stellen. Op herdenkingen voegde partijleider Paul de Groot vaak letterlijk de daad bij het woord door op het laatst net even vóór de burgemeester te stappen bij het leggen van de kransen. En dan nu de juiste toon vinden is niet makkelijk, als je niet in het tegendeel wilt vervallen—namelijk het verzwijgen van de aanvoerdersrol die de partij in die staking wel degelijk heeft gespeeld.
Immers, wie enkele dagen terug naar de tv-documentaire van KRO-NCRV keek, en niet oplette toen Lou de Jong in een oude zwart-witopname even sprak over 'communistische arbeiders', plus de oude dove man die De Waarheid noemde, die had deze rol van de CPN niet kunnen vermoeden. Die weet trouwens ook na de tv-uitzending nog steeds niet dat de partij al veel éérder acties aan het voorbereiden was. Die rol van de CPN was bijzonder, omdat de Februaristaking plaatsvond toen het Hitler-Stalin-pact nog gold en communistische partijen de instructie hadden om zich gedeisd te houden. De CPN hield zich niet gedeisd, integendeel. Al was het wél weer zo, dat De Groot direct na de staking de vooraanstaande partij-intellectueel Alex de Leeuw tot de orde riep wegens 'excessief nationalisme'.
Ingepakt en weggezet
Over dit alles zul je in de Nederlandse media weinig vernemen, want daar is de staking altijd 'spontaan', een 'uitbarsting van verontwaardiging' enzovoort. En dat was de staking natuurlijk óók, maar dat kon ze pas worden nadat iemand het vuur bij de lont had gehouden. De Duitsers vergisten zich helemaal niet over de aanstichters. Ze hebben de communistische organisatoren van de staking opgepakt en ter dood gebracht. Maar in de KRO-NRCV-documentaire kregen we alleen de ontroerende brieven van Joop IJisberg te zien. Welke rol hij speelde in de partij, de voorbereiding en de staking, daar horen we niets over.
Het is alles warme menselijkheid wat de klok slaat. En zo wordt het ene na het andere moment uit de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog en de Bezetting ingepakt en netjes weggezet. Alle politiek is eraf gestoft. Alleen leed, verdriet en abstracte heroïek blijven over. Anne Frank is na het aangrijpende Dagboek een toeristenattractie geworden, een film, en zelfs een musical. Ik ben een keer bij de Hannie Schaft-herdenking in Haarlem aanwezig geweest en kon vaststellen dat ook zij is ingepakt om weggezet te worden. Het was moedig meisje vóór en moedig meisje na. De organisatie van de herdenking was dan ook in handen van de Haarlemse Rotary, maar het kan ook de plaatselijke afdeling van D66 zijn geweest, daar wil ik af wezen.
En nu is de Februaristaking aan de beurt. Er zullen onwillekeurig mensen zijn die in de aanwezigheid van Koning Willem-Alexander een blijk van officiële erkenning zien, rechtvaardigheid voor de stakers. Maar ik ben zo vrij om het, met alle respect, op te vatten als een stap naar inpakken en wegzetten. Het 75-jarig jubileum biedt daarvoor een mooie gelegenheid. Net zoals je bij een feestartikelenwinkel een kartonnen jubileumbord kan kopen met '75' erop, rood-met-goud en een baldakijntje, wordt het ook voor de Februaristaking tijd voor enig monarchaal cachet.
Commentaar: En dan te bedenken dat de koninklijke familie tijdens de eerste dagen na de inval van de Duitsers op stel en sprong vertrok naar Engeland en Canada en pas terugkeerde toen WO2 was afgelopen.
Fascisme als noodrem
De eerste aanzetten van het fascisme dateren uit de tweede helft van de negentiende eeuw, toen de arbeidersbeweging in Europa zich roerde en nieuwe democratische rechten eiste. Het klassieke fascisme van Mussolini, Hitler, Franco, Horthy en noem maar op, is slechts de hevigste, moorddadigste vorm van een sindsdien regelmatig te hulp geroepen contrarevolutie geweest. Ook al dreigde er alleen maar meer democratie, of een beweging richting socialisme. Na 1945 is dit in verschillende vormen teruggekomen, de ene keer heviger dan de andere. In Vietnam, Indonesië in 1965, Griekenland twee jaar later, Turkije, Chili, Argentinië en ga zo maar door. De miljoenen doden van die terreurregimes verdienen het, net als de tientallen miljoenen slachtoffers van het nazisme, dat we niet alleen maar kransen leggen bij hun graven en andere gedenktekens, maar ook het inzicht levend houden waarom deze gruwelijke episodes konden plaatsvinden. Dat inzicht moeten we verder ontwikkelen en vervolgens moeten we ook iets dóén om het herlevend fascisme te stoppen.
Vandaag de dag dreigt de wereld opnieuw af te glijden naar de dictatuur. Anno nu moet de '1 procent' vrezen dat er een eind gaat komen aan de spectaculaire verrijking van de afgelopen twintig, dertig jaar, die de politici en de banken voor hen hebben geregeld. Daarom komen binnen deze groep opnieuw krachten naar voren die via de hen ten dienste staande politieke en mediakanalen de dreiging van een democratische oplossing van de crisis vóór willen zijn. Uit naam van de 'Oorlog tegen de Terreur', of de 'Dreiging van Poetin', wordt de bevolking in de greep van de angst gehouden. Die dreigingen beginnen als grotendeels denkbeeldige gevaren maar door er 'tegen op te treden' worden ze werkelijkheid. En zo kan het door voortdurende interventies, zoals in het Midden-Oosten en door het opvoeren van de spanning aan de Russische grenzen, tot echte oorlogen komen.
Staatsgreep in Oekraïne
En dan de moeilijke maar noodzakelijke stap van collaboratie en verzet in '40-'45 naar nu. Dan blijkt dat als je er middenin zit, en als alle media dezelfde muziek ten gehore brengen, die keuze helemaal zo makkelijk is. Immers, de grote meerderheid accepteert dat wat ons nu overkomt onvermijdelijk is en dat er nu eenmaal niet aan te ontkomen valt.
6 april staat hier het referendum over het EU-verdrag met Oekraïne op de rol. Daar komen oorlog, crisis en fascisme bij elkaar en ons wordt de gelegenheid geboden, ons daarover uit te spreken. De ogen van de wereld zullen die dag even op Nederland zijn gericht.
Mei 2014, Odessa
Met de staatsgreep kwamen andere oligarchen aan de macht: Porosjenko, inmiddels president, en Kolomoyskyi, de voornaamste financier van de fascistische milities. Begin mei 2014 trokken die naar Odessa om tegenstanders van het coupregime te bevechten. Meer dan zeventig mensen verbrandden levend in het vakbondsgebouw waar ze hun toevlucht hadden genomen om niet in handen te vallen van een meer dan 3000 man sterke, gewapende meute. Wéér 'van het westelijk front geen nieuws'. Ja, toen de fascistische milities in maart de Krim dreigden over te nemen, inclusief de daar gevestigde Russische marinehaven Sebastopol, en Rusland, na een referendum, het schiereiland weer opnam in de Russische Federatie: toen stak er in het Westen een storm van verontwaardiging op.
Commentaar: Zie ook:
Collaboratie en verzet
In 1941, vóór het doodslaan van WA-man Koot door een zelfverdedigingsgroep van joodse Amsterdammers, wat tot de Duitse razzia en de Februaristaking leidde, werd de Duitse bezetting door veel mensen als onvermijdelijk geaccepteerd, een niet te ontlopen 'nieuwe normaliteit'. En zo wordt ons nu, anno 2016, dag in dag uit voorgehouden dat het er bij het EU-Associatieverdrag 'gewoon' om gaat 'de Oekraïners' te helpen en nieuwe economische kansen te scheppen. Vooral voor de Nederlandse en andere ondernemers natuurlijk, en dat moet dan de bevolking weer over de streep trekken. De 'vijand' is trouwens, net als in '40-'45, Rusland. Tóen staatssocialistisch, nú staatskapitalistisch.
Commentaar: Zie ook: Psychopathische hebzucht: "Waar is die VOC-mentaliteit gebleven?" Referendum aanstaande over associatieverdrag met Oekraïne
In Oekraïne dateert de eerste grote golf moorden van de eerste jaren na de onafhankelijkheid, toen de rijkdommen van het land met geweld geprivatiseerd werden. De tweede kwam in de periode van de staatsgreep van 2014 en de daarop volgende burgeroorlog, die al meer dan 9000 doden en een miljoen vluchtelingen heeft veroorzaakt. Daarbij vergeleken zijn de gevaren waaraan wij ons in het referendum blootstellen natuurlijk heel beperkt. Het ergste wat ons kan overkomen, is voor 'Poetin-vriend' te worden uitgemaakt, en nog geen ingezonden brief in de Donald Duck te krijgen—maar daar is mee te leven. Maar net als ten tijde van de Februaristaking staan we opnieuw voor het dilemma: óf met de muziek meelopen óf kritische vragen stellen. Het fascisme is weer een realiteit, en de druk om je aan te passen is enorm. Daar met geweld, hier door de media.
Zeker, niet iedereen zal zonder meer begrijpen wat het fascisme van toen en het fascisme van nu met elkaar te maken kunnen hebben. Maar het gaat erom door de verschillen heen de overeenkomsten te zien. Elke tijd heeft zijn eigen vormen van machtsuitoefening: en als het niet anders kan, grijpt de heersende klasse naar de noodrem van het fascisme. Dan worden wij voor de keuze gesteld: collaboratie of verzet.
Dat is de les van de Februaristaking.
Commentaar: Holocaust 2.0: ultieme beslissingen van het geweten