staatsgreep turkije
© AFP
Bij de mislukte staatsgreep in Turkije zijn zeker 265 mensen omgekomen. Bijna drieduizend coupplegers zijn gearresteerd. Er zouden zeker 1.440 mensen gewond zijn geraakt.
Bij 161 van de doden gaat het volgens premier Binali Yildirim om regeringsgezinde veiligheidstroepen of burgers. Daarbij komen 104 gedode rebellerende militairen, liet de premier weten.

De coup zou vooral gepleegd zijn door troepen van de luchtmacht. Een aantal aan de Turkse president Recep Tayyip Erdogan loyale legerleiders zou door coupplegers ontvoerd zijn en meegenomen naar een onbekende locatie.

Volgens minister Omer Celik is de situatie op zaterdagochtend "voor 90 procent onder controle, maar worden enkele legerleiders nog wel vastgehouden". Een NAVO-chef bevestigde zaterdag aan het begin van de middag dat alles onder controle is in Turkije en dat het veilig is.

Het Turkse parlement is zaterdagmiddag bijeengeroepen voor een speciale zitting over de couppoging, meldt het Turkse staatspersbureau Anadolu.

Arrestaties

Yildirim liet zaterdagochtend weten dat er 2.839 coupplegers zijn gearresteerd. De Turkse politie arresteerden zaterdag honderd officieren op de luchtmachtbasis Diyarbakir in het zuidoosten van Turkije. De vliegbasis werd het afgelopen jaar vooral gebruikt om luchtoperaties uit te voeren tegen de Koerdische Arbeiderspartij (PKK).

Ook in andere militaire bases in de grotendeels Koerdische zuidoostelijke provincies vonden arrestaties plaats.

Daarnaast zijn sinds de coup al 2.745 rechters in Turkije uit hun ambt gezet.Ook zijn vijf leden van de Turkse Hoge Raad op non-actief gezet. De verwachting is dat er nog meer arrestaties worden verricht.

Oorlogsverklaring

Yildirim stelde zaterdag in een verklaring dat Turkije overweegt de doodstraf weer in te voeren om zeker te weten dat er niet nogmaals een coup plaatsvindt. Op dit moment kent het land niet de mogelijheid voor rechters om als straf de doodstraf op te leggen.

De premier stelde ook dat ieder land dat zijn steun betuigt aan de Turkse geestelijke Fethullah Gülen, die wordt beschuldigd achter de coup te zitten, zichzelf in oorlog met Turkije moet beschouwen.

De Turkse regering heeft 15 juli, de dag waarop de coup werd verslagen, uitgeroepen tot feestdag en heeft de bevolking opgeroepen zaterdagavond de straat op te gaan om dit te vieren.

Fregat

Coupplegers zouden volgens het Griekse leger een Turks fregat hebben overgenomen op de Turkse marinebasis Golcuk. Ze zouden de bevelhebber van de Turkse vloot hebben gegijzeld.

Ook hebben acht coupplegers in Griekenland asiel aangevraagd. Zij vlogen met een Turkse legerhelikopter naar Griekenland. De politie heeft de mannen aangehouden. Griekenland heeft het asielverzoek in behandeling genomen.

De Turkse minister van Buitenlandse Zaken Mevlut Cavusoglu heeft op Twitter gevraagd om de uitlevering van de acht.

President Erdogan

Erdogan eiste halverwege de nacht de macht weer op en beloofde de coupplegers hard aan te pakken.

Een volgens de Turkse overheid beperkte afscheiding van het leger bezette vrijdagavond laat een aantal vliegvelden en belangrijke gebouwen. De rest van het leger dat nog onder commando van de overheid staat, heeft de situatie inmiddels weer onder controle.

Explosies

Wel werden na de verklaring van de Turkse overheid halverwege de nacht nog explosies gehoord bij onder meer het parlementsgebouw in de hoofdstad Ankara en bij de luchthaven van Istanbul. De explosies waren volgens Reuters tot in de vroege ochtend te horen.

De groep militairen was van plan de macht grijpen om naleving van de grondwet af te dwingen. De regering zou volgens hen de democratie hebben uitgehold.

Yildirim benoemde Umit Dundar afgelopen nacht tot waarnemend legerleider. Het ministerie van Binnenlandse Zaken heeft zaterdag vijf generaals en 29 kolonels op non-actief gesteld.

Erdogan teruggekeerd

Erdogan, die niet in Turkije was tijdens de coup, is rond 2.20 uur weer geland in Istanbul. Waar hij daarvoor verbleef is onbekend.

De Turkse president verscheen na zijn terugkomst met een groep aanhangers bij het vliegveld en stelde dat er "passende maatregelen" genomen zouden worden tegen degenen die betrokken zijn bij de staatsgreep, "onafhankelijk van welk instituut zij deel uitmaken". Erdogan beschuldigt de coupplegers er ook van hem te hebben willen vermoorden. Hij beloofde het leger te zullen opschonen.

Hij riep zijn aanhangers tijdens de staatsgreep op de straat op te gaan. Zij deden dat massaal en protesteerden tegen de militairen. Later zaterdagochtend verscheen Erdogan nogmaals tussen zijn aanhangers in Istanbul. "De mensen hebben deze overheid gekozen."

Geestelijke Gülen

De Turkse minister van Justitie en Erdogan stellen dat de beweging van Gülen achter de staatsgreep zit. Gülen gold lange tijd als bondgenoot van Erdogan, maar volgens de Turkse pers raakten ze met elkaar in onmin toen de regering plannen maakte om Gülens particuliere scholen te sluiten.

Turkije heeft de beweging van Gülen officieel als terreurorganisatie aangemerkt. Erdogan beweert al langer dat Gülen zijn regering omver wil werpen.

Gülen heeft enige betrekking bij de coup stellig ontkend. "Het is zeer beledigend om iemand, die al meerdere keren geleden heeft onder militaire staatsgrepen, van een dergelijke poging te beschuldigen", laat hij in een verklaring weten. Een organisatie gelieerd aan Gülen ontkende eerder al dat de geestelijke betrokken is.

Yildirim noemt de couppoging zaterdagochtend een "zwarte vlek op het blazoen van de Turkse democratie" en benadrukte dat het Turkse volk "wil vechten voor het behoud van de democratie".

Beleid

De coup van vrijdag kwam volgens kenners op een onverwacht moment, maar de kans op een staatsgreep werd de laatste jaren al groter door het beleid dat Erdogan voerde. De president wordt ervan beschuldigd steeds meer autoritaire trekjes te vertonen.

Erdogan trekt de macht naar zich toe, terwijl het leger uit historisch oogpunt een centraal onderdeel van de macht in het moderne Turkije zoals Atatürk het uiteen heeft gezet.

Ook heerst er onvrede over de manier waarop de president omgaat met de strijd tegen Islamitische Staat (IS) en de veiligheid van Turkije. Het is IS meerdere keren gelukt aanslagen te plegen in Turkije. Ook het conflict met de Koerden is onder Erdogan weer opgelaaid.

coup turkije
Eerdere coups

Het is niet de eerste keer dat Turkije met een staatsgreep te maken heeft. Sinds de stichting van het moderne Turkije in 1923 heeft het leger vier keer eerder de macht gegrepen: in 1960, 1971 en 1980.

De stichter van het moderne Turkije, Ataturk, legde in de grondwet vast dat Turkije een democratische seculiere staat moet zijn. Het Turkse leger ziet zich als hoeder van de grondwet.

Bronnen van de Wall Street Journal meldden in mei al dat er "tot in het presidentiële paleis" van Turkije zorgen waren over een mogelijke militaire coup. Erdogan zou het met het leger oneens zijn geweest over het sturen van troepen naar Syrië.