vulkaan napels
© Wikimedia CommonsZwaveldampen van de Solfatara, een actieve vulkaan die onderdeel vormt van de Campi Flegrei, gelegen in een vulkanisch gebied in de omgeving van Napels.
Een van de engste vulkanen van Europa lijkt af te stevenen op een eruptie. Ergens rond 2020 zou de reuzenvulkaan Campi Flegrei bij Napels zijn kookpunt bereiken en tot uitbarsting kunnen komen. Dat becijferen Italiaanse vulkanologen aan de hand van gassen die uit de vulkaan ontsnappen.
De waarschuwing van de Italianen, vandaag in detail uiteengezet in vakblad Nature Communications, komt met een bijsluiter aan mitsen en maren. Het gebeurt vaker dat vulkanen die actief lijken te worden toch weer inzakken, opwellend magma kan zo dik worden dat de vulkaan verstopt raakt, en sowieso blijft het voorspellen van vulkaanuitbarstingen omgeven met grote onzekerheden.

Maar minder grimmig zijn de grafieken die de experts tonen er niet om. De vulkaan waartegen de miljoenenstad Napels leunt, lijkt sinds 2005 van binnenuit te worden opgepompt met waterdamp en CO2, afkomstig uit het langzaam van kilometers diep omhoog wellende magma. Als die trend doorzet, kan het systeem ergens tussen 2018 en 2022 een kritiek punt passeren, waarna het magma steeds sneller ontgast, tot de vulkaan het niet meer houdt en uitbarst.

Over de mogelijke gevolgen laten de Italianen zich niet uit, mailt hoofdauteur Giovanni Chiodini van het Nationaal Instituut voor Geofysica en Vulkanologie in Bologna. Een eerdere uitbarsting in 1538 verliep rustig en hield 'slechts' een week aan, maar experts achten de vulkaan ook in staat tot veel grotere, extreem explosieve uitbarstingen. 'De aanwezigheid van een half miljoen mensen die wonen in de directe nabijheid van de krater maakt deze situatie zeer uitdagend voor de autoriteiten', schrijven de wetenschappers droogjes.

Reden tot zorg

'Dit is reden tot zorg', vindt ook de Utrechtse vulkanoloog Manfred van Bergen na bestudering van de nieuwe cijfers. 'Campi Flegrei is een nog gevaarlijkere vulkaan dan de Vesuvius. Als je naar de geschiedenis kijkt, zijn hier vaak explosieve uitbarstingen.' Bergen acht de kans klein dat we in Nederland directe gevolgen ondervinden van een eventuele uitbarsting, maar voor de ongeveer 4,5 miljoen inwoners van de regio ligt dat uiteraard anders.

Normaal gesproken deint de vulkaan naast Napels langzaam in pulsen op en neer onder invloed van gloeiend hete, omhoog wellende gassen. 'Maar zij halen er nu uit dat het één kant op gaat. Dan zou je inderdaad zo'n kritisch punt kunnen bereiken.' Dat is, benadrukt Van Bergen, wél onder de aanname dat het magma ongehinderd naar boven blijft komen. 'Blijft het niet ergens steken? Koelt het niet af zodat het gaat kristalliseren? Dat is allemaal zeer de vraag.'

Ontwakend

In de ronde baai van Napels is van bovenaf de oude, ingestorte mond van een reuzenvulkaan te herkennen die zo'n 39 duizend jaar geleden uitbarstte, letterlijk met voorhistorisch geweld. Sindsdien is de Campi Flegrei ('vurige velden') een gebied met overal deelvulkaantjes en openingen waaruit vulkaanrook naar buiten sist. Aan de hand van die dampen komen de Italianen tot hun conclusies. Ze baseren zich daarbij op graadmeters zoals de hoeveelheid koolmonoxide die weglekt uit de rookgangen van de Solfatara, een van de deelvulkanen bij Napels en een beroemde toeristische trekpleister.

Sinds de jaren vijftig van de vorige eeuw vertoont het systeem 'duidelijke tekenen van mogelijk ontwaken', noteert Chiodini. Zo ging de bodem in de jaren 1983-1984 met 1,8 meter omhoog. De afgelopen tien jaar zwelt de vulkaan gestaag, met een snelheid van zo'n 4 centimeter per jaar. Het gevolg van omhoog komend, ontgassend magma dat de vulkaan van binnenuit oppompt en verhit, aldus de Italianen.

Het omslagpunt wordt bereikt als het kooldioxide op is en het magma in verhoogd tempo gloeiendheet waterdamp gaat uitblazen, aldus de experts: zoiets als heel hard schudden met een champagnefles. 'Gebaseerd op onze observaties betogen we dat het magmatische systeem de kritieke ontgassingsdruk nadert', aldus de Italianen.