Zonnevlam
© SDO/AIC/NASAZonnevlammen • 13 mei 2025
De zon heeft de afgelopen dagen verschillende krachtige zonnevlammen van de M- en X-klasse uitgespuwd, wat wereldwijd tot radio blackouts heeft geleid.

De zon was de afgelopen dagen behoorlijk actief en vuurde verschillende krachtige zonnevlammen en pluimen van gloeiend heet zonnemateriaal de ruimte in.

Afgelopen dinsdag (13 mei) explodeerde een zonnevlek met de naam AR4086 op het oppervlak van de zon, waarbij een zonnevlam van de klasse X1.2 vrijkwam, die tot de krachtigste categorie zonnevlammen behoort. In de vroege uren van woensdag 14 mei produceerde een andere zonnevlek, AR4087, een M5.3 zonnevlam, gevolgd door een nog krachtigere X2.7 zonnevlam en enkele uren later nog een M7.7 zonnevlam.

De straling van deze zonnevlammen veroorzaakte radio blackouts aan de zonzijde van de planeet ten tijde van de zonnevlammen, waardoor Noord- en Zuid-Amerika, Europa, Afrika, het Midden-Oosten en Zuidoost-Azië werden getroffen.

Zonnevlammen zijn plotselinge, intense uitbarstingen van elektromagnetische straling die vrijkomen uit gebieden met intense magnetische activiteit op het oppervlak van de zon, meestal uit of in de buurt van zonnevlekken. Het oppervlak van de zon is doorweven met krachtige magnetische velden en soms raken deze magnetische veldlijnen verstrengeld. Als de spanning op deze veldlijnen te groot wordt, kunnen ze knappen en opnieuw uitlijnen, waarbij een enorme hoeveelheid opgeslagen magnetische energie vrijkomt in de vorm van een zonnevlam.

Sommige zonnevlammen zijn veel krachtiger dan andere. Het Space Weather Prediction van de NOAA categoriseert zonnevlammen als A, B, C, M of X-klasse, waarbij elke klasse een tienvoudige toename in kracht ten opzichte van de vorige klasse vertegenwoordigt. Zonnevlammen van de X-klasse zijn de krachtigste en minst voorkomende vorm van zonnevlammen. Het getal achter de letterklasse geeft verder aan hoe sterk de zonnevlam is: een M9-vlam is negen keer krachtiger dan een M1-vlam. De X1.2 en X2.7 vlammen van deze week waren aan de lage kant van deze meest intense categorie; de sterkst geregistreerde vlam van de afgelopen zeven jaar was een X9 in oktober 2024.

Deze recente X-klasse zonnevlammen waren de eerste in hun soort sinds maart, volgens Live Science's zustersite Space.com.

Zonnevlammen veroorzaken radioblackouts door de intense röntgen- en ultraviolette straling die in de atmosfeer van onze planeet terecht komt. Normaal gesproken kaatsen kortegolfradiosignalen - die worden gebruikt voor communicatie over lange afstanden - af op de ionosfeer, waardoor ze zich ver over de aarde kunnen verplaatsen. De straling van een zonnevlam verhoogt de ionisatie (oplading) van atomen en moleculen in de lagere ionosfeer, vooral in een gebied dat de D-laag wordt genoemd, wat betekent dat de D-laag radiosignalen absorbeert in plaats van ze te weerkaatsen, vooral signalen in het hoogfrequente bereik.

Zonnevlammen van de X-klasse kunnen radio blackouts veroorzaken aan de zonbeschenen kant van de aarde, wat gevolgen heeft voor zeelieden en piloten, maar ook satellietnavigatiefouten tot gevolg kan hebben.
zonnevlam
© SDO/AIC/NASAZonnevlam
De X2.7-vlam van woensdag spuwde ook een coronale massa-ejectie (CME) uit, een enorme explosie van geladen zonneplasma, die vaak tegelijk met een zonnevlam van het oppervlak van de zon worden uitgestoten. Terwijl zonnevlammen met de snelheid van het licht reizen en er slechts 8 minuten over doen om de aarde te bereiken, gaan CME's meestal met een snelheid tussen 250 kilometer per seconde (km/s) en 3.000 km/s, waardoor het enkele dagen kan duren voordat ze onze planeet bereiken.

Wanneer een CME op aarde aankomt, interageren de geladen deeltjes met de aardse atmosfeer en het magnetisch veld. Dit triggert doorgaans een geomagnetische storm waardoor het noorder- en zuiderlicht verschijnt, elektriciteitsnetwerken kunnen uitvallen en satellieten en GPS verstoord kunnen raken. Geomagnetische stormen worden geclassificeerd van G1 tot G5, waarbij de krachtigste G5-stormen noorderlicht veroorzaken "zo zuidelijk als Florida en het zuiden van Texas," alsook de "volledige instorting of stroomuitval" van sommige elektriciteitsnetten, volgens het NOAA Space Weather Prediction Center.

Door de positie van zonnevlek AR4087 aan de noordoostelijke rand van de zon was deze CME, en andere CME's die mogelijk zijn vrijgekomen door recente zonnevlammen, echter niet op de aarde gericht, maar op onze buurplaneet Mars. NASA-modellen tonen aan dat de CME de Rode Planeet op zondag (18 mei) zal raken en aurora's kan veroorzaken in de atmosfeer van Mars.

De komende dagen zal zonnevlek AR4087 langzaam over de zon schuiven, waardoor de aarde direct in de vuurlinie komt te liggen. Als de zonnevlek meer zonnevlammen afvuurt, kunnen we te maken krijgen met meer radio blackouts, en als deze zonnevlammen gepaard gaan met CME's, kunnen we te maken krijgen met geomagnetische stormen, waardoor aurora's veel verder van de polen zichtbaar worden dan normaal.

Volgens het NOAA Space Weather Prediction Center is er een grote kans dat er de komende drie dagen op z'n minst zonnevlammen van de M-klasse onze kant op komen.

"Gezien de magnetische complexiteit van Regio 4087 bestaat er een kans van 65% dat er tot en met 17 mei zonnevlam-activiteit van het M-klasse niveau zal plaatsvinden, met een kans van 30% op het X-klasse niveau gedurende dezelfde periode," aldus het Space Weather Prediction Center in een voorspellingsbespreking afgelopen donderdag.

Zie: https://www.livescience.com/space/the-sun/the-sun-just-spit-out-the-strongest-solar-flares-of-2025-and-more-could-be-headed-toward-earth