Studenten les onderzoek sociale media
© Jörgen CarisEen nieuwe generatie 'journalisten' die niet objectief leert na te denken en zich daarentegen voor het anti-Rusland karretje laat spannen
Onderzoekscollectief Bellingcat verovert Nederland. Opleidingen journalistiek maken in toenemende mate gebruik van de digitale onderzoeksmethoden. Op het ROC Midden-Nederland zijn de studenten enthousiast. 'Sociale media zijn onze tweede natuur.'

Student Robin Peters twijfelt vaker dan voorheen aan de nieuwsberichten die hij voorbij ziet komen. "Laatst werd er een granaat gevonden in Veenendaal, op een ander moment werd er op een auto geschoten. Volgens nieuwsberichten hadden die twee gebeurtenissen niets met elkaar te maken, maar ik betwijfel dat. In Veenendaal heb je twee families die tegenover elkaar staan."

Hij vermoedde een verband en kon de neiging niet onderdrukken zelf te gaan zoeken op internet. Het verband was er niet. Of neem Shanelle de Boer. Zij werd laatst geprikkeld door een Amber Alert over een vrouw en haar 1-jarige zoon. "Onmiddellijk ging ik op sociale media zoeken naar een profiel van deze vrouw. Ik vond dat vrij snel."

De studenten van de mbo-opleiding Media, ICT en Design werken dit jaar met de methode-Bellingcat en hebben in toenemende mate de neiging gebeurtenissen in het nieuws na te zoeken en te verifiëren. Het onderzoekscollectief Bellingcat heeft sinds deze zomer een kantoor in Den Haag en mengt zich steeds explicieter in de Nederlandse samenleving. Het was één van de beloftes van oprichter Eliot Higgins toen hij besloot zich hier te vestigen: Nederland moest zich opmaken voor de bellingcatization.


Commentaar: De Nederlandse gevestigde orde is een fervent tegenstander van Rusland: Anatomy of a NATO troll: Eliot Higgins of Bellingcat


MH-17

Dat lukt heel aardig. Bellingcat, bekend van onthullingen rond de MH-17 ramp en van de daders achter de vergiftiging van Sergej en Joelia Skripal, leidt inmiddels lokale journalisten en studenten op. Het gebeurt allemaal volgens de inmiddels beroemde Bellingcat-methode: door veelvuldig gebruik te maken van openbare bronnen op internet, satellietbeelden en filmpjes op sociale media wordt een gebeurtenis of aanslag gereconstrueerd.


Studenten kunnen daar volgens Bellingcat een belangrijke rol in spelen. "Sociale media zijn onze tweede natuur", zegt student Mark Mulder. Hij leerde bijvoorbeeld hoe hij oude Facebook- en Hyvesprofielen kon terugvinden met een zogenoemde 'way-backmachine'. Het onderzoekscollectief organiseert komend jaar vier bootcamps voor studenten journalistiek, studenten met een design-achtergrond, data-specialisten en lokale journalisten.

"Bellingcat wil lokale journalisten en studenten handvatten geven", zegt Nico Dekens, projectmanager bij Bellingcat. "Ook hopen we partijen met elkaar in contact te brengen en ons netwerk te verbreden." Als het aanslaat, gaat Bellingcat deze bootcamps organiseren in andere landen. De studenten van ROC Midden Nederland behoren tot de eerste gebruikers. "Wij integreren de methode dit schooljaar voor het eerst in het onderwijs", zegt aanjager Aukje de Boer van het ROC. De studenten hebben meer een grafische dan journalistieke achtergrond. Voor Bellingcat is juist die visuele kant erg belangrijk, ook om de eigen journalistieke producties mooier vorm te geven.


Commentaar: Maar kennelijk vindt Bellingcat feiten niet belangrijk.


Dodenlijst

De opdracht voor de studenten van het ROC luidt als volgt: reconstrueer een nieuwsgebeurtenis en visualiseer dat. "Dat kan bijvoorbeeld door een mooie tijdlijn te maken", zegt De Boer. Het groepje van Katie de Jong stort zich momenteel op de Schiphol-kaping van een paar maanden terug. Uiteindelijk bleek dat geen kaping, de piloot drukte per ongeluk op een verkeerde knop. "Maar als je die avond Twitter moest geloven was het één grote chaos op Schiphol", zegt De Jong. Uiteindelijk wist haar groepje beelden uit de cockpit te achterhalen waarop te zien was wat er echt was gebeurd.

Het groepje van Shanella de Boer doet onderzoek naar een Russische 'dodenlijst' die circuleert op internet. Lhbt-activisten zijn het doelwit. "Wij wilden die lijst in handen krijgen", zegt Sabine van Doornspeek. "We leerden dat we niet moesten zoeken op de naam van de organisatie die de lijst in omloop bracht. We kregen als tip zelf te bedenken hoe je zo'n lijst zou noemen. Toen we 'kill list' intoetsten, vonden we die lijst vrij snel."


Commentaar: Denken ze nu heus dat een ware dodenlijst op internet te vinden is onder het Engelse woord 'kill list', alles keurig gerangschikt speciaal voor westerse studenten die geen Russisch lezen?


Ook op opleidingen in Utrecht en Tilburg is de Bellingcat-methode populair. "Het is belangrijk als journalist het digitale speelveld goed te kennen", zegt Daniëlle Arets van de Fontys Hogeschool Journalistiek. "Studenten zijn enthousiast omdat het voelt alsof ze een mysterie moeten oplossen", vult Ernst-Jan Hamel van de School voor Journalistiek in Utrecht aan.

Isa Milia van het ROC herkent zich daarin. "Ik ben fan van true crime. Films in dat genre zijn echt mijn hobby. Het is handig om dan gereedschap te krijgen waarmee je dit soort mysteries kan ontrafelen."
Hoe Bellingcat begon

Eliot Higgins is de man achter Bellingcat. Hij heeft geen journalistieke achtergrond, maar begon in 2012 te bloggen over de Syrische burgeroorlog en maakte daarbij gebruik van YouTube-kanalen. Zijn publicaties werden opgepikt door mensenrechtenorganisaties. In 2014 richtte Higgins Bellingcat op. Het onderzoekscollectief won verschillende prijzen. In 2017 won Christiaan Tribert de Europese persprijs voor een reconstructie van de couppoging in Turkije.

Commentaar: Mensenrechtenorganisaties zoals Amnesty International: Anti-Russische propaganda: 'Mogelijk oorlogsmisdaden Rusland in Syrië'