Neem de Griekse legende van de Titanomachy, waarin de Olympische goden onder leiding van Zeus de voorgaande generatie van onsterfelijken, de Titanen, verslaan. Dit conflict, zoals verhaald door de Griekse dichter Hesiod, is een spannend verhaal - en kan een kern van waarheid bevatten.
De uitbarsting rond 1650 v. Chr. van de vulkaan Thera zou de inspiratiebron kunnen zijn geweest voor Hesiod's verhaal. Iedereen die zich binnen een straal van honderden kilometers van de uitbarsting bevond, zou getuige zijn geweest van deze catastrofe in de zuidelijke Egeïsche Zee, die krachtiger was dan Krakatau.
© Steve Jurvetson, CC BYDe enorme uitbarsting van de vulkaan Thera meer dan 3.500 jaar geleden liet een uitgehold eiland achter, vandaag bekend als Santorini.
In 2021 publiceerde ik het eerste studieboek op dit gebied, Geomythology: How Common Stories Reflect Earth Events. Zoals uit het boek blijkt, beoefenen onderzoekers in zowel de wetenschappen als de geesteswetenschappen geomythologie. In feite kan het hybride karakter van geomythologie helpen om de kloof tussen de twee culturen te overbruggen. En ondanks een oriëntatie op het verleden, kan geomythologie ook krachtige middelen bieden om toekomstige problematiek op milieugebied het hoofd te bieden.
© Lillian Suwanrumpha/AFP via Getty ImagesDe legende van een monstergolf verteld door het Moken-volk, gaf hen een voorsprong tijdens de tsunami van 2004 in de Indische Oceaan.
Sommige geomythen zijn relatief bekend. Een daarvan is afkomstig van het Moken-volk in Thailand, dat de tsunami van 2004 in de Indische Oceaan overleefde, een ramp waarbij zo'n 228.000 mensen omkwamen. Op die vreselijke dag gaven de Moken gehoor aan een oud verhaal over de laboon, oftewel de "monstergolf", een legende die aan hen werd overgeleverd tijdens ontelbare bijeenkomsten bij het kampvuur.
Volgens dit verhaal zou er van tijd tot tijd een mens-verslindende golf verschijnen, die zich tot ver in het binnenland uitstrekte. Maar wie op tijd naar hoger gelegen gebieden vluchtte of, tegen het gevoel indruisend, naar diepere wateren trok, zou overleven. Door het advies van de legende op te volgen, zijn de levens van de Moken gespaard gebleven.
Andere geomythen begonnen wellicht ter verklaring van prehistorische overblijfselen die niet direct in verband konden worden gebracht met enig bekend wezen.
De Cyclopen, de stam van eenogige reuzen die Odysseus en zijn bemanning terroriseerden, zouden kunnen zijn voortgekomen uit de vondst van prehistorische olifantenschedels in Griekenland en Italië. In 1914 wees paleontoloog Othenio Abel erop, dat deze fossielen grote gezichtsholtes aan de voorkant hebben waar de slurf zou hebben uitgestoken. De oogkassen daarentegen zijn gemakkelijk over het hoofd te zien aan de zijkanten van de schedel. Wellicht leken deze voor de oude Grieken die ze hadden opgegraven op de overblijfselen van monoculaire, humanoïde reuzen.
De schijnbaar denkbeeldige griffioen - de hybride met adelaarshoofd en leeuwenlichaam - zou een soortgelijk oorsprongsverhaal kunnen hebben en zou gebaseerd kunnen zijn op de creatieve miskenning van Protoceratops dinosaurusresten in de Gobi-woestijn.
Andere geomythen kunnen wijzen op natuurlijke gebeurtenissen. Inheemse verhalen spreken over "vuurduivels" die van de zon naar beneden vlogen en op de aarde neerstortten en alles in de omgeving vernietigden toen zij neerkwamen. Deze "duivels" waren waarschijnlijk meteoren, die door Australische Aborigines werden waargenomen. In sommige gevallen lopen de verhalen tientallen jaren, zelfs eeuwen vooruit op de bevindingen van de westerse wetenschap.
© Louise Gubb/Corbis Historical via Getty ImagesOnderzoekers stellen bij het Afrikaanse Nyosmeer meetapparatuur op, die waarschuwt als het kooldioxideniveau weer gevaarlijk wordt.
Andere geomythen zijn mogelijk gebaseerd op ontmoetingen met dieren. In Herodotus' Historiën, opgetekend rond 430 v. Chr., wordt beweerd dat mieren ter grootte van een hond bepaalde goudafzettingen bewaken in gebieden in Oost-Azië. In zijn boek uit 1984 The Ants's Gold: The Discovery of the Greek El Dorado in the Himalayas ontdekte etnoloog Michel Peissel de mogelijke inspiratiebron van Herodotus: in de bergen levende marmotten, die tot op de dag van vandaag goud "delven" door hun nesten met goudstof te bestrooien.
Fantasievolle verhalen die een bijdrage leveren aan de wetenschap
Geomythologie is geen wetenschap. De oude verhalen zijn vaak verward of tegenstrijdig en het is altijd mogelijk dat ze voorafgingen aan de echte gebeurtenissen waarmee de huidige onderzoekers ze in verband brengen. Fantasierijke, pre-wetenschappelijke volkeren kunnen verschillende verhalen uit het niets hebben verzonnen en pas later "bevestiging" hebben gevonden in gebeurtenissen met betrekking tot de Aarde of ontdekkingen.
Maar zoals gezegd ontstonden geomythen als de griffioen en de Cyclopen in specifieke geografische gebieden waar overblijfselen te vinden zijn die elders niet voorkomen. De waarschijnlijkheid dat pregeletterde volkeren eerst verhalen verzonnen die vervolgens op de een of andere manier overeenkwamen met latere fossiele vondsten lijkt een verbluffend toeval. Het is waarschijnlijker, althans bij sommige geoverhalen, dat de ontdekkingen voorafgingen aan de verhaallijnen.
© DEA/G. Nimatallah/De Agostini Editorial via Getty ImagesAardewerk uit de vijfde eeuw v. Chr. waarop het doorboren van het oog van een Cycloop afgebeeld is.
Hoe dan ook, geomythologie kan een waardevolle bondgenoot van de wetenschap zijn. Het dient veelal om wetenschappelijke bevindingen te bevestigen.
Maar soms kunnen geomythen verder gaan en wetenschappelijke resultaten corrigeren of alternatieve hypothesen naar voren brengen. Geoloog Donald Swanson beweert bijvoorbeeld dat de legenden van Pele van Hawaii suggereren, dat de vulkanische caldera van Kilauea aanzienlijk vroeger werd gevormd dan eerdere studies hadden aangegeven. Hij beweert dat "vulkanologen op een dwaalspoor werden gebracht" in hun onderzoek naar de ouderdom van de caldera "door niet zorgvuldig aandacht te besteden aan de mondelinge Hawaiiaanse overleveringstradities".
Hoewel de geomythologie zich op het verleden richt, kan zij er eveneens aan bijdragen om toekomstige wetenschappelijke programma's vast te stellen. De huidige onderzoekers zouden zich vertrouwd kunnen maken met mythen waarin vreemde wezens of extreem weer voorkomen, om vervolgens de plaatsen van oorsprong van de verhalen te onderzoeken op geologische en paleontologische aanwijzingen. Dergelijke verhalen zouden van onschatbare waarde kunnen zijn voor het leggen van verbanden met gebeurtenissen die werkelijk plaatsvonden, lang voordat er een wetenschapper was om deze te documenteren. Dergelijke verhalen kunnen immers blijven voortbestaan juist omdat zij een traumatisch of schrijnend voorval in herinnering brachten en aldus van generatie op generatie werden doorgegeven als een letterlijk waarschuwend verhaal.
Vandaag geomythen tot stand brengen voor toekomstige generaties
© Department of Energy - Carlsbad Field Office, CC BYWat als over duizenden jaren niemand meer een bord als dit kan lezen of begrijpen?
Kernafval kan verbijsterend lang radioactief blijven, in sommige gevallen tot vele tienduizenden jaren. Hoewel het plaatsen van waarschuwingsetiketten op afzettingen van radioactieve materialen verstandig lijkt, veranderen talen voortdurend en is er geen garantie dat de huidige talen in de verre toekomst nog gesproken, laat staan begrijpelijk zullen zijn. Nog vreemder om over na te denken is het uitsterven van het menselijk ras, een gebeurtenis die volgens sommige filosofen mogelijk dichterbij is dan we misschien denken. Hoe kunnen we, als we dat al kunnen, onze verre nakomelingen waarschuwen of, na hen, onze eventuele postmenselijke opvolgers?
Het ontwikkelen van waarschuwingssystemen die door de tijd heen blijven bestaan vormt een gebied waarbinnen mythen een rol zouden kunnen spelen. Beroemde verhalen gaan vaak vele generaties mee en blijken soms duurzamer dan de talen waarin ze voor het eerst werden verteld of gesproken. C.S. Lewis schreef zelfs dat een kenmerk van mythen is dat ze "evenveel verrukking en voeding zouden geven als ze [ons] hadden bereikt middels een medium zonder woorden - bijvoorbeeld door middel van mime of een film".
Omdat mythen minder taalgebonden zijn dan literatuur, kunnen ze gemakkelijker door culturen en tijden heen worden overgedragen. De oudste mythe die momenteel bekend is, is een verhaal van de Aborigines over een vulkaan; deze is misschien wel 35.000 jaar oud.
Geomythologie zou dus een bijdrage kunnen leveren aan een taalkundig gebied dat bekend staat als nucleaire semiotiek, dat worstelt met het probleem van het waarschuwen van verre generaties voor gevaarlijke afvalstoffen. Een opzettelijk ontwikkelde geomythe zou cruciale informatie uit het nucleaire tijdperk kunnen bewaren en overdragen aan onze nakomelingen en wel op een zeer doeltreffende manier.
Zie: https://theconversation.com/dinosaur-bones-became-griffins-volcanic-eruptions-were-gods-fighting-geomythology-looks-to-ancient-stories-for-hints-of-scientific-truth-162071
Reacties van Lezers
voor onze Nieuwsbrief