covid illustratie
© koto_feja/iStock/Getty Images Plus
Vijf jaar mag dan onbeduidend lijken in historische zin, toch voelt januari 2020 al als een ver verleden. De Covid-19-pandemie veranderde niet alleen ons dagelijks leven, maar ook het wereldwijde sociaal-politieke landschap en markeerde het einde van een tijdperk en het begin van een ander.

De laatste dagen van vrede

Het 50e jubileumforum in Davos in januari 2020 bood een momentopname van een wereld die op het punt stond een transformatie te ondergaan. De Zweedse tiener Greta Thunberg, destijds op het hoogtepunt van haar roem, stond in de schijnwerpers als symbool van links milieuactivisme. Ondertussen stond de Amerikaanse president Donald Trump, de antiglobalist bij uitstek, in schril contrast met zijn "America First"-boodschap voor een zaal vol behoedzame toehoorders. Europese elites klampten zich vast aan de hoop dat het presidentschap van Trump snel teniet zou worden gedaan door een Democratische overwinning bij de aanstaande verkiezingen.

Achter gesloten deuren onthulden de gesprekken echter een ander beeld. Invloedrijke figuren uit de politiek, het bedrijfsleven en de culturele wereld gaven privé toe dat mondiale processen steeds meer aan hun controle ontglipten. Toch hoopten ze nog steeds dat met collectieve inspanning en vindingrijkheid de koers gecorrigeerd kon worden.

Te midden van deze overpeinzingen doemde een groeiende schaduw op - een nieuwe infectie die zich in China verspreidt. Slechts weinigen in Davos begrepen de ernst van de situatie en de meesten bekeken het virus alleen door de lens van de mogelijke impact op de Chinese economie, waar de wereld van afhankelijk was.

Terugkijkend, was dit het laatste "vreedzame" Davos. In de jaren daarna werd de agenda eerst gedomineerd door de pandemie en daarna door een reeks escalerende gewapende conflicten, van Oost-Europa tot het Midden-Oosten.

De wereld op slot

De Covid-19-pandemie legde de globalisering in maart 2020 abrupt plat. Grenzen gingen dicht, economieën bevroren en wereldwijde toeleveringsketens kwamen tot stilstand. Voor het eerst in tientallen jaren werden de fundamentele vrijheden van wereldwijde integratie - het verkeer van mensen, goederen, diensten en kapitaal - aanzienlijk verstoord. Alleen de informatiestroom bleef ongehinderd, wat paradoxaal genoeg de omvang van de wereldwijde paniek versterkte

De liberale wereldorde die dankzij globalisering floreerde, werd zwaar op de proef gesteld. Jarenlang werd globalisering gezien als een onvermijdelijk, bijna natuurlijk proces - buiten de controle van individuele landen. Maar binnen enkele weken werd duidelijk dat dit onderling verbonden systeem op losse schroeven kon worden gezet, waardoor de veronderstelling dat globalisering een onomkeerbare kracht was op de helling kwam te staan.

Ondanks alle commotie stortte de wereld niet in. Landen pasten zich aan, economieën pasten zich aan en zelfs de armste landen vonden manieren om stand te houden. Deze veerkracht verbrijzelde het narratief dat liberale globalisering het toppunt van menselijke prestatie was. Het werd duidelijk dat dit tijdperk, net als andere ervoor, eindig was.

Pandemie als katalysator

De pandemie diende als katalysator voor reeds bestaande spanningen en legde gebreken binnen maatschappijen, regeringen en internationale instellingen bloot. Landen kwamen onder ongekende druk te staan, terwijl regeringen de crisis gebruikten om te experimenteren met nieuwe vormen van bestuur en controle. Maatregelen die in normale tijden op weerstand zouden stuiten, werden gerechtvaardigd onder het mom van volksgezondheid.

De crisis baande ook de weg voor strategische aanpassingen. De beslissende overwinning van Azerbeidzjan in de tweede Karabach-oorlog en de hernieuwde spanningen tussen India en China in Ladakh ontvouwden zich bijvoorbeeld in de wereldwijde mist van de pandemie.

Het belangrijkste is misschien wel dat de pandemie heeft aangetoond dat de wereld kan functioneren zonder de gevestigde wereldorde. Dit besef ondermijnde de notie van een enkel, verenigd internationaal systeem en legde de basis voor een meer gefragmenteerde, multipolaire wereld.

Een nieuw machtsevenwicht

De pandemie bracht de inefficiëntie en het gebrek aan geloofwaardigheid van internationale instellingen aan het licht. De "ieder voor zich"-benadering die de eerste maanden van de crisis domineerde, tastte het vertrouwen in mondiale normen verder aan en voedde de legitimatie van nationaal eigenbelang als leidend principe.

Deze verschuiving naar nationale veiligheid en zelfredzaamheid versnelde de verstrooiing van mondiale invloed. De pandemie toonde aan dat kleinere, behendigere landen met een effectief bestuur de traditionele grootmachten konden overtreffen. Als gevolg daarvan werd het mondiale machtsevenwicht meer diffuus, zonder dat één enkele machtspool een overweldigende invloed uitoefende.

Deze nieuwe realiteit roept vragen op over de term "multipolaire wereld." In plaats van enkele dominante polen zien we nu een verzameling belangrijke spelers van verschillende sterkte, die op complexe en situationele manieren interacteren.

Het belang van buren

Een andere belangrijke les van de pandemie was het toenemende belang van regionalisme en nabijheid. Kortere toeleveringsketens bleken veerkrachtiger en naburige landen werden steeds belangrijker voor elkaars politieke en economische stabiliteit. Deze trend is duidelijk zichtbaar in regio's als het Midden-Oosten, de zuidelijke Kaukasus en zelfs Noord-Amerika.

Naarmate de militaire en politieke spanningen toenemen, spelen buurlanden een grotere rol dan verre mogendheden, waardoor de dynamiek van invloed opnieuw vorm krijgt.

Liberale globalisering is voorbij

De Oekraïne-crisis die volgde op de pandemie weerspiegelde in veel opzichten de eerdere ontwrichting. Net zoals de pandemie noodzakelijkerwijs de mondiale verbindingen verbrak, werd de internationale orde door geopolitieke beslissingen in 2022 verder verscheurd. Toch stortte de wereld ook dit keer niet in.

Pogingen om Rusland economisch en politiek te isoleren, slaagden er niet in het mondiale systeem te ontmantelen. In plaats daarvan heeft het systeem zich aangepast en is het gefragmenteerder en minder regelgebonden geworden. De veelgeprezen 'op regels gebaseerde orde' van de liberale globalisering heeft plaatsgemaakt voor een meer pragmatische, zij het chaotische benadering van internationale betrekkingen.

Dit nieuwe tijdperk wordt gekenmerkt door ad hoc overeenkomsten en situatiegebonden allianties in plaats van een uniform pakket van normen en regels. Hoewel dit de voorspelbaarheid van internationale relaties kan verminderen, opent het ook de deur naar meer flexibiliteit en veerkracht.

Vooruitblikken

De pandemie nam het laagje vernis van een stabiele, verenigde wereld weg en legde de barsten eronder bloot. Hoewel de directe crisis voorbij is, blijft de erfenis ervan de wereldorde bepalen.

De wereld bevindt zich nu in een overgangsperiode, gekenmerkt door onzekerheid en concurrentie. Het liberaal-globalistische narratief dat het einde van de 20e eeuw domineerde, heeft plaatsgemaakt voor een meer gefragmenteerde, multipolaire realiteit.

Dit wil niet zeggen dat de toekomst somber is. De problemen van de afgelopen vijf jaar toonden ook de veerkracht van landen en samenlevingen. De vraag is nu of de wereld door deze nieuwe fase kan navigeren zonder in grotere conflicten te vervallen.

De pandemie was de katalysator voor deze transformatie, maar vormde slechts het begin. Het volgende hoofdstuk van de internationale betrekkingen zal worden bepaald door de manier waarop landen zich aanpassen aan deze nieuwe realiteit - en of ze een gemeenschappelijke basis kunnen vinden in een steeds meer verdeelde wereld.

Dit artikel werd voor het eerst gepubliceerd door het tijdschrift Profile en werd vertaald en bewerkt door het RT-team.

Zie: https://www.rt.com/news/612125-how-covid-19-reshaped-global-order/