© Hollandse Hoogte"Een lid van de krakersgroep We Are Here heeft samen met andere ongedocumenteerden een pand in Amstelveen gekraakt"
Dat blijkt uit een vergelijkend onderzoek waarbij voor het eerst is gekeken naar het terugkeerbeleid en de terugkeercijfers van zes veelvoorkomende nationaliteiten in twaalf Europese landen. Het onderzoek is uitgevoerd door migratiedeskundigen Arjen Leerkes (Universiteit Maastricht) en Marieke van Houte (Erasmus Universiteit), in opdracht van de commissie-Van Zwol. Die publiceerde onlangs op verzoek van de Kamer haar bevindingen over de vraag waarom het gros van de uitgeprocedeerde asielzoekers in Nederland blijft hangen, veelal in de illegaliteit.
De cijfers, uit de periode 2013 tot 2017, laten zien dat uitgeprocedeerden zelfs in landen met een sterk ontwikkeld terugkeerbeleid beperkt terugkeren naar hun land van herkomst. Nederland vergoedt vliegtickets voor terugkeerders, geeft geld mee voor re-integratie en zet counselors in die helpen nadenken over wat mensen na terugkeer gaan doen.
'Toch keert het merendeel niet aantoonbaar terug', zegt Leerkes. 'De bereidheid hiervoor ontbreekt. Soms hebben uitgeprocedeerden daar zwaarwegende redenen voor, zoals armoede, onveiligheid of het feit dat ze veel hebben geïnvesteerd om naar Nederland te komen. Bovendien nemen niet alle herkomstlanden ongedocumenteerden zomaar terug.'
Commentaar: Maar laat het Nederlandse asielbeleid dit niet toe?
Uit cijfers van de Dienst Terugkeer en Vertrek, opgevraagd door De Telegraaf, blijkt dat pogingen om ongewenste vreemdelingen terug te sturen de afgelopen vijf jaar meer dan tienduizend keer mislukten. In veel gevallen omdat het herkomstland weigerde de persoon terug te nemen of simpelweg niet reageerde op een terugkeerverzoek.
Ontmoedigingsbeleid
Noorwegen heeft met 25 procent het hoogste terugkeerpercentage. Het land kent net als Nederland (18 procent, derde plek) een ontmoedigingsbeleid voor mensen zonder verblijfsvergunning. Daarnaast heeft Noorwegen ambtenaren in dienst van ambassades in verschillende herkomstlanden, die ervoor zorgen dat de terugkeer soepel verloopt. Ook het Verenigd Koninkrijk (19 procent, tweede plek) heeft relatief veel terugkeerders. Het land onderhoudt goede diplomatieke relaties met herkomstlanden en begeleidt asielzoekers vanaf het begin van de procedure voor op mogelijke terugkeer.
Italië (1 procent) en Spanje (3) staan onderaan de ladder. Kerken en ngo's zijn in deze landen sterk betrokken bij de opvang van uitgeprocedeerden, wat ervoor zorgt dat ze minder snel vertrekken, stellen de onderzoekers. Ook kunnen uitgeprocedeerden in Zuid-Europa relatief makkelijk zwart werken, waardoor ze zelfs zonder verblijfsvergunning in hun eigen levensonderhoud kunnen voorzien.
Opvallend is het lage terugkeerpercentage van Duitsland: 3,5 procent. Het land kent een 'gedoogbeleid' voor uitgeprocedeerden: anders dan in Nederland mogen ze in asielzoekerscentra blijven wonen, krijgen ze een maandelijkse toelage en mogen ze onder voorwaarden werken. Diegenen die goed presteren en zichzelf financieel kunnen bedruipen, maken alsnog kans op een verblijfsvergunning.
Voor de Nederlandse politiek is een dergelijk model vooralsnog ondenkbaar. Het beleid is er afgelopen jaren juist op gericht om verblijf in Nederland voor uitgeprocedeerden zo onaantrekkelijk mogelijk te maken, onder meer door beperkte en sobere opvang te bieden.
Critici stellen dat dit beleid averechts werkt. 'Als uitgeprocedeerden op straat terechtkomen, zijn ze alleen nog maar bezig met overleven', zegt Rian Ederveen, coördinator van het Landelijk Ongedocumenteerden Steunpunt. 'Het is vanuit zo'n situatie heel lastig om mensen te activeren om terug te keren.'
Commentaar: Er zijn echter genoeg gemeenten die uitgeprocedeerde asielzoekers opvangen. En als dat niet gebeurt, dan worden er gebouwen gekraakt: De wetteloosheid van de cultuuroorlog: Illegalen op kraaktocht, inclusief inbraken
Zo is de gemeente Amsterdam volgens officiële cijfers dit jaar 11,5 miljoen euro kwijt aan de opvang en hulp aan asielzoekers zonder een verblijfsvergunning.
Reactie
Het ministerie van Justitie komt rond de zomer met een reactie op de bevindingen van de commissie-Van Zwol. 'Dit vraagstuk zal hier onderdeel van zijn', aldus de woordvoerder, die verder niet wil ingaan op de vraag of het beleid op de schop gaat.
Volgens onderzoeker Arjen Leerkes is het in het politieke debat over terugkeer essentieel dat wordt erkend dat veel uitgeprocedeerden niet terugkeren. 'De discussie zou meer moeten gaan over wat er voor die groep mogelijk is. Je kunt ze eindeloos in een soort armenhuis wegzetten, of er juist voor zorgen dat ze de mogelijkheid krijgen om op te klimmen, zoals in Duitsland', zegt hij. 'Nog een optie is om het asielsysteem helemaal af te schaffen en mensen alleen nog op uitnodiging te laten komen, zoals dat in Australië in sterkere mate gebeurt.'
Commentaar: